________________
૧૮
ગ્રીક-ભારત ચિંતનાત્મક ઐક્ય for the rise of Science, it is hard to see what could have - checked this tendency” (Chept II Early Greek Philo") અર્થાત્ : “એવું જણાય છે કે પૂર્વના દેશોના ધર્મો જે કક્ષાએ પહોંચેલા તે કક્ષાએ ગ્રીસની ધાર્મિક માન્યતાઓ પણ પહોંચવાની તૈયારીમાં હતી. ભૌતિક વિજ્ઞાનના ક્ષેત્રે (પશ્ચિમમાં)જે પ્રગતિ થઈ તે થવા ન પામી હોત તો પૂર્વના દેશોની ધાર્મિક કક્ષાએ પહોંચવાના આ વલણનું શું પરિણામ આવત તે કહી શકાય તેમ નથી.”
તત્ત્વજ્ઞાન અને ભૌતિક વિજ્ઞાન બંનેનું લક્ષ્ય સત્ય શોધનનું અને વાસ્તવ-દર્શનનું જ રહે છે, પરંતુ બંનેની કાર્યપદ્ધતિમાં જે ફરક છે તે અતિ મહત્ત્વનો છે. ભૌતિક-વિજ્ઞાની પદાર્થનું વિશ્લેષણ કરી પ્રયોગલક્ષી બુદ્ધિગમ્ય અનુમાનો ઉપર આધાર રાખી નિર્ણય ઉપર આવે છે જ્યારે તત્ત્વજ્ઞાની વસ્તુ દર્શનની વિવિધતાનું રહસ્ય જાણવાનો પ્રયત્ન કરી સ્વાનુભૂતિ ઉપર આધાર રાખી નિર્ણય કરે છે પરિણામે ભૌતિક વિજ્ઞાનીનો અભિપ્રાય પદાર્થલક્ષી હોય છે જ્યારે તત્ત્વજ્ઞાનીનો અભિપ્રાય સ્વાનુભવલક્ષી હોય છે, અને તે સ્વાનુભવલક્ષી હોવાને કારણે તત્ત્વજ્ઞાનની ઓળખ “દર્શન” તરીકે થાય છે. આ રીતે સત્યને પામવાના બંનેના રસ્તા જુદા હોય છે પરંતુ વસ્તુનો બાહ્ય દેખાવ અને તેની વાસ્તવિક્તા તે બંને ભિન્ન છે, તેવી માન્યતા ઉપર જ બંનેની કાર્યપદ્ધતિ રચાયેલ છે. સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિ, વિશ્વમાં ચાલી રહેલ અનેક પ્રકારના વૈવિધ્યવાળો વ્યવહાર, જીવનના સુખદુઃખ તથા વિષમતાઓ, કુદરત સાથેનો માનવી સંબંધ તથા સંઘર્ષ – આ તમામની પાછળ કોઈ એક વ્યવસ્થામૂલક બળ હોવું જોઈએ જે સૃષ્ટિના બાહ્ય સ્વરૂપમાં દષ્ટિગોચર નથી. તે બળ શું છે અને તેની કાર્યપદ્ધતિ કેવી છે વગેરે પ્રશ્નોનો ઉકેલ શોધવાનું લક્ષ તત્ત્વજ્ઞાનીઓનું તથા ભૌતિક વિજ્ઞાનીઓનું
Jain Education International 2010_04 For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
