________________
11
ભગવાન મહાવીરસ્વામીનું તપ અને તેનું વૈજ્ઞાનિક રહસ્ય
શ્રમણ ભગવાન મહાવીરસ્વામીએ દીક્ષા લીધા પછી બાર વર્ષ, છ મહિના અને પંદર દિવસ સુધી વિવિધ પ્રકારનું તપ કર્યું. તે આ પ્રમાણે : સળંગ છ મહિનાના પાણી વગરના ઉપવાસ એક વખત, પાંચ દિવસ ઓછા છ મહિનાના ઉપવાસ એક વખત, નવ વખત ચાર-ચાર મહિનાના ઉપવાસ, બે વખત ત્રણ ત્રણ મહિનાના ઉપવાસ, બે વખત અઢી અઢી મહિનાના ઉપવાસ, છ વખત બબ્બે મહિનાના ઉપવાસ, બે વખત 45-45 દિવસના ઉપવાસ, બાર વખત એક એક મહિનાના ઉપવાસ, બોંતેર વખત પંદર પંદર દિવસના ઉપવાસ, 12 અઠ્ઠમ (ત્રણ દિવસના ઉપવાસ), 229 છઠ્ઠ (બે દિવસના ઉપવાસ), 10 દિવસના ઉપવાસની સર્વતોભદ્રપ્રતિમા, 4 દિવસના ઉપવાસની મહાભદ્રપ્રતિમા, 2 દિવસના ઉપવાસની ભદ્રપ્રતિમા અને એક દિવસનો ઉપવાસ દીક્ષાના દિવસે.
શ્રમણ ભગવાન મહાવીરસ્વામીના જીવનમાંથી પ્રેરણા લઈને આજના યુગમાં પણ ઘણા જૈનો આવા વિવિધ પ્રકારના તપ કરે છે. આ પ્રકારનું તપ કરવા પાછળનો મૂળભૂત હેતુ મોક્ષપ્રાપ્તિનો હોય છે. આમ છતાં જૈનધર્મમાં દર્શાવેલ તપ અને તેના પ્રકાર સંપૂર્ણપણે વૈજ્ઞાનિક છે.
રાત્રિભોજનનો ત્યાગ પણ આજના જમાનામાં એક પ્રકારનું તપ છે. શરીરવિજ્ઞાનની દૃષ્ટિએ રાત્રિના સમયે માંટે ભાગે શારીરિક પ્રવૃત્તિ, પરિશ્રમ ઓછો કરવાનો હોવાથી પાચન ક્રિયા પણ મંદ પડી જાય છે. તેથી રાત્રિભોજન કરનારને મોટે ભાગે અજીર્ણ, ગેસ (વાયુ) વગેરે રોગો થાય છે. એ સિવાય રાત્રિના સમયે સૂર્યપ્રકાશની ગેરહાજરીમાં વાતાવરણમાં અને ખોરાકમાં પણ જીવાણુઓની ઘણા મોટા પ્રમાણમાં ઉત્પત્તિ થાય છે. સૂર્યપ્રકાશમાં જ એવી અગમ્ય શક્તિ છે કે તેની હાજરીમાં વાતાવરણના પ્રદૂષણ અને બિનઉપયોગી સૂક્ષ્મ જીવાણુઆંનો તે નાશ કરે છે. તેમાંય સૂર્યોદય પછીની 48 મિનિટ અને સૂર્યાસ્ત પહેલાંની 48 મિનિટ પહેલાં ભોજન કરવાનું જૈન ધર્મગ્રંથોમાં વિધાન છે કારણ કે સૂર્યોદય અને સૂર્યાસ્ત સમયે માખી, મચ્છર વગેરે ક્ષુદ્ર જંતુઓનો ઉપદ્રવ ઘણો હોય
છે .
જૈનધર્મ પ્રમાણે બિયાસણાના તપમાં આખા દિવસમાં ફક્ત બે વખત ભોજન કરવાનું છે તેમાં રાત્રિભોજનનો તથા રાત્રે પાણીનો પણ સંપૂર્ણ ત્યાગ કરવાનો છે અને દિવસે પણ ઊકાળેલું પાણી પીવાનું છે. એટલે આરોગ્યની દૃષ્ટિએ પાણીમાં
53
For Private & Personal Use Only
Jain Education International
www.jainelibrary.org
