________________
સુયોધનો યુવાન પુત્ર સુષણ પાછળ ઊભો હતો. એણે પણ પોતાને કંઈ કહેવા વિનંતી કરી.
“સુષેણ, પૃથ્વીને પોતાની કરવા માટે વિશાળ સૈન્ય કે વિપુલ સંપત્તિ કરતાં વિશાળ હૃદયની જરૂર છે. પ્રતિપક્ષીઓને છુંદી નાખવામાં નહીં, એને પોતાના બનાવવામાં સાચી બહાદુરી છે. માણસનું અંતર વાંચતાં શીખજે. પણ ભય કે લાચારીથી એ નહીં વંચાય; પ્રેમ ને સહાનુભૂતિ દ્વારા જ વાંચી શકાશે.”
પૃથ્વીનાથ આટલું કહી આગળ વધ્યા. આ વખત દરમ્યાન અયોધ્યા નગરીમાં પૃથ્વીનાથના અયોધ્યાત્યાગના વર્તમાન બધે પ્રસરી ગયા હતા. નગરજનો આવીને ચારેતરફ શોકાકુલ નયને ખડાં રહી ગયાં હતાં.
કેટલાકોએ રડતાં રડતાં આવીને કહ્યું : “પ્રભુ, અમારા કાજે રોકાઈ જાઓ; આપે અમને એક વાર અનાથના સનાથ બનાવ્યા; હવે અનાથ બનાવશો મા !” - “અનાથતાનાં આક્રંદ ખોટાં છે. હવે હું રોકાઈ શકું તેમ નથી. જન્મ ને જરા, મૃત્યુ ને વિષાદના ગુહ્ય તત્ત્વને શોધવા જાઉં છું. આજ મારો ધર્મ ધનુષ્ય નહીં – તીરનો છેઃ તીરે તો ધનુષ્ય છાંડીને લક્ષ તરફ તીવ્રતાથી ધસી જવું શોભે. મને લાધેલા જીવનદર્શનનો દ્રોહ કરવાનું કોઈ કહેશો મા ! મારું સ્વપ્ન મહાન છે. માનવજીવનના મંગલ પ્રભાત માટે એક વાર ઘોર અંધારા ઉલેચ્ય, માનવોને જાગ્રત કર્યા; એમની વસાહતો સ્થાપી; એમને અસિ, મસિ ને કૃષિવાળું શાસન આપ્યું. અયોધ્યાવાસીઓની એકતા માટે, સરયૂતીરવાસીઓને એક બનાવવા માટે, તમામ કુળોને એકસૂત્રે સાધવા માટે હું મચ્યો. એક માનવને બીજા માનવનો ભાઈ બનાવ્યો. આર્યદેશનું સ્વપ્ન મેં ઘડ્યું ને એને સાકાર કરવા ભરતને સુપરત કર્યું. હું વિશ્વતોમુખ છું. હવે વિધવાત્સલ્ય તરફ જાઉં છું. હું સંસારનો સ્વજન બનવા જાઉં છું. તમારો એકલાનો જ બનીને રહું, એ હવે શક્ય નથી. પ્રાથમિક પરિસ્થિતિએ જ યોગ્ય હતું, વિકાસની આ શ્રેણીએ એ બિનજરૂરી છે. મેં તમને જે શાસન આપ્યું, એનાથી સારું શાસન મારે તમને આપવું છે, જેમાં માણસ રાજાના ભયથી નહીં – પોતાના મનથી સારો ને શુદ્ધ રહે. માણસ દંડ ને વધના ભયથી સારું આચરે તેમ નહીં–સ્વભાવથી સારા આચરણ તરફ પ્રેમ રાખે. માનવમાત્ર એક, સહુ સમાન, સહુ મુક્ત ! સાંકળની કડીઓની જેમ સહુ ૨૭૦ ભગવાન ઋષભદેવ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org