________________ 110 સંસ્કૃત બીજી ચોપડી 21. પક્ષ ભૂતકાળ એવું બતાવે છે કે ક્રિયાને બન્યાને બહુ વખત થઈ ગયો છે, અથવા તે કહેનાર માણસે તે ક્રિયા થતી જોઈ નથી. સામાન્ય રીતે આ કાળ ઘણું પ્રાચીન સમયની કથા કહેવા માટે વપરાય છે, અને પહેલા પુરુષમાં બોલનારે જે વાત બેશુદ્ધિમાં કરી હોય અથવા તો તે કોઈ વાત ઊંધું બોલી છુપાવવા માગતા હોય તો તે બતાવવામાં વપરાય છે. નીચેનાં પહેલાં બે સંસ્કૃત વાક્યો જુઓ.) સંસ્કૃત વાક્યો बहु जगद पुस्तात्तस्य मत्ता किलाहम् / भुक्तं त्वया कविङ्गषु नाहं कलिङ्गाञ्जगाम // पुरा किल दुष्यन्तो नाम राजा बभूव / स एकदा मृगयां कर्तुं वनमिवाय / तं तस्य सैनिका अमात्याश्चानुजग्मुः / तस्मिन्कानने दुष्यन्तो बहून्मृगाञ्जघान / एकं मृगं पलायमानमनुसरन्मागें दिध्याश्रमपदं ददर्श / तस्य सैनिकाः पूर्वस्मिन्नेव स्थाने तस्थुः / कण्वस्यायमृषेराश्रम इति ज्ञात्वा तं प्रविवेश / प्रविश्य च को नु भो अति पप्रच्छ। कण्वस्य कृतिका दुहिता शकुंतलाश्रमादबहिरागत्य दुष्यन्तं स्वागतं व्याजहार / शकुन्तलां चारुसर्वाङ्गी दृष्टा दुष्यन्तस्तां चकमे / तस्याः पाणिं गान्धर्वेण विधिना राजा जग्राह / अनन्तरं कंचित्कालं तावुभौ तस्मिन्नाश्रमे चिक्रीडतुः। रममाणं राजानं प्रेक्ष्य सैनिकाः पुरं निववृतिरे / राजापि पश्चात्स्वं नगरमुपययौ / कियद्वसु ब्राह्मणेभ्यो यूयं दद / न वयं तेभ्य: किंचिदद्दिम / उन्मादं वीक्ष्य पद्मानां कुमुदानां च मन्दताम् / क्षणिकत्वं विभूतीनां चेतसा निश्चिकाय सः // . शुश्राव रामस्तत्सर्व प्रतस्थे च ससैनिकः // तस्तनुर्जज्वलुमम्लुर्जग्लुटुंलुठिरे क्षता:। मुमछुर्ववमू रक्तं ततृषुश्चोभये भटाः / /
