Madhyam vrutti vachuribhyamlankrut Siddhahemshabdanushasan Part 02

SR No.: 004402
Original Sutra Author: N/A
Author: Rajshekharvijay
Publisher: Shrutgyan Amidhara Gyanmandir
Total Pages: 646
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 17 MB

Page 484

424 ] श्रीसिद्धहेमशब्दानुशासनं [अ०७ पा० 1 148-151 त्रयस्त्रिंशिनः, 'द्वित्र्यष्टानां द्वात्रयोऽष्टाः प्राकशतादन- / एतत्प्रमाणमस्य / ननु इदमकिमयत्तदेतद्भयः शीतिबहुव्रीहौ' ( 3 / 2 / 92) इति सूत्रेण त्रिस्थाने परतो मात्रडादयोऽपि प्रत्ययाः पुराणप्रयोगेषु दृश्यत्रयस इत्यादेशः, ततो डिन , त्रयस्त्रिंशीन इति न्ते, यथा इदं प्रमाणमस्य-दृदंमात्रम् ,एवं किंमात्रम्, सिद्धम् / 'विंशतिशब्दस्य 'विंशतेस्ते'० (7 / 4 / 67) यन्मात्रम् , तन्मात्रम् , एतन्मात्रम् ; यत् उर्ध्व मानइत्यनेन तिकारस्य लोपः // 147 // मस्य यद्दध्नम् , यवयसम् इत्यादि / सत्यम् ,स्व विषये मानविशेषे प्रमाणवाच्ये सति मात्रडादयोइदं-किमोऽतुरिय-किय चास्य // 7 / 1 / 148 // ऽपि भवन्त्येव, को दोषः ? परं मानसामान्ये तु म० वृ०-तदस्य मानादिति वर्त्तते / तदिति वाच्ये अतुरेव भवति,न मात्रडादयः इति विभागः। प्रथमान्तादिदम्शब्दात् किम्शब्दाच्च मानवृत्तेर इयं विशेषाऽवचूरिः 'यत्तदेतदो०' इति सूत्रप्रान्ते स्येति षष्ठयर्थे मेये 'अतुः' स्यात् , तद्योगे च इदं. ज्ञेया॥१४९॥ किमोः [ यथासंख्यम् ] ‘इय् किय् ' इत्यादेशौ च / चतुर्धा' मानम् , तत्र प्रमाणात ,- इदं मानमस्य= यत्तत्किमः सङ्ख्याया तिर्वा / / 7 / 1 / 150 // इयान ,एवं [ किं मानमस्य=] कियान पटः ;परिमा- __म० वृ०-संख्यारूपं यन्मानं तद्वृत्तिभ्यो यद्णात् ,- इयद्धान्यम् , कियद्धान्यम् , उन्मानात् , तमिभ्यः प्रथमान्तेभ्यः षष्ठयर्थे संख्येये मेये इयद्धेम, कियद्धेम; सङ्ख्यायाः,- इयन्तः, कियन्तः, 'डतिर्वा स्यात् / या संख्या मानमेषां यति [डति], सन्तः, इयती, कियती / उदित्करणं दीर्घत्वाद्यर्थम् यावन्तः [अतुः]; एवं तति.तावन्तः; कति कियन्तः / ['भभ्वादे०' (1 / 4 / 90) इत्यत्र दार्घविधये] // 14 // *एतौ च अतुडती स्वभावाद् बहुवचनविषयावेव भवतः / / 150 // प्रव०-'ऊर्ध्व मानं किलोन्मानं,परिमाणं तु सर्वतः / यामस्तु प्रमाणं स्यात् संख्या बाह्या तु सर्वतः' / 1 / अव०- "यत्तत्किमः सङ्ख्याया डतिर्वा' इति इति चतुर्विधं मानम् / 'इदं किमोऽतुरिकिय सूत्रादारभ्य सङ्घयायाः कोऽर्थः सङ्ख्याशब्दात् इत्यचास्य' इति सूत्रे अतुप्रत्यये यत् उदित्करणं तद्दी धिकारः 'अतोरिथट्' (7 / 11161) इति सूत्रं यावत् र्घत्वाद्यर्थम् / 'अभ्यादेरत्वसः सौ' (1 / 4 / 90) अन्तरालसूत्रेषु सूत्रवृत्ती ज्ञातव्यः उत्तोऽनुक्तोऽपि / इत्यनेन अत्वन्तशब्दस्य दीर्घविधानमेकफलम् / २पक्षे यथाविहितोऽतुप्रत्ययोऽपि भवतीत्यर्थः / आदिशब्दात् 'ऋदुदितः' (1 / 4 / 70 )इति सूत्रे उडतिप्रत्ययान्तः अतुप्रत्ययान्तश्च शब्दो 'डत्यतु उदित्प्रत्ययान्तस्य नोऽन्तो भवतीति द्वितीयफलम् / सङ्ख्यात्' (1 / 1 / 39 ) इति सूत्रेण सङ्ख्यासंज्ञं यथा- इयान , इयन्तौ, इयन्तः / 148 / भवति। सङ्ख्यासंज्ञलात कति-यति-ततिशब्देभ्यो जस् एव भवति। तस्य जसो 'डतिष्णः सङ्ख्याया यत्तदेतदो डावादिः / / 7 / 1 / 149 // लुप्' (1 / 4 / 54) इति यति तति कति इति सिद्धम् / म० वृ०-यद्-तद् एतद्भ्यः प्रथमान्तेभ्यो सा सङ्कथा मानमेषां तति / का सङ्ख्या मानमानवृत्तिभ्यः षष्ठयर्थे मेये-'sतुः' स्यात् , सच मेषां कति / सङ्ख्यावाचिशब्देभ्यो विहितौ / डावादिः। 'यावान् , तावान , एतावान् पटः / सड़याया इति किम् ? किं मानमस्य=कियान , यावत् , तावत् , एतावद्धान्यम् / यावत् , तावत्, | यावान् पटः // 15 // एतावत् हेम / यावन्तीत्यादयोऽध्ययनानि (?) / अवयवात्तयत् / / 7 / 1 / 151 / / यावती तावती, एतावती // 149 / / म० वृ०-[तस्येति संख्याया इति च वर्चते ] प्रव०-'यत्प्रमाणमस्य / तत्प्रमाणमस्य / / मानादिति निवृत्तम् , अवयवादिति विशेषणान्तरो