Madhyam vrutti vachuribhyamlankrut Siddhahemshabdanushasan Part 02

SR No.: 004402
Original Sutra Author: N/A
Author: Rajshekharvijay
Publisher: Shrutgyan Amidhara Gyanmandir
Total Pages: 646
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 17 MB

Page 269

// अहम् // // पञ्चमोऽध्यायः // [ तृतीयः पादः] वर्त्यति गम्यादिः / / 5 / 3 / 1 // . / हेतोः सिद्धौ सत्यां 'क्तः स्यात् वा' / किं ब्रवीषि म० वृ०-गम्यादयः शब्दाः वय॑ति-भवि | वृष्टो देवः संपन्नास्तर्हि शालयः, सम्पत्स्यन्ते इति ज्यति धात्वर्थे 'इन्नादिप्रत्ययान्ताः' साधवो भवन्ति / वा। प्राप्ता नौस्तीपर्णा तर्हि नदी इत्यादि // 2 // गमिष्यतीति गमी ग्रामम , आगामी, भावी इत्यादि अव०-हेतुः = कारणम् , तस्य सिद्धिनिष्पत्ति॥१॥ हेतुसिद्धिः // 2 // अव०-'वर्त्यति' इत्यत्र 'वृद्भ्यः स्यसनो.' (3 / 3 / . कषोऽनिटः // 5 // 3 // 3 // 45) इति परस्मैपदम् , अत्र सप्तम्येकवचनं कि, म० वृ०-अनिटः कवय॑त्यर्थे वर्तमानात् सूत्रत्वात् लोपः ।वर्त्यति गम्यादिः' इति सूत्रेण 'क्त' स्यात्। कषिष्यति कष्टम् , कष्टा दिशस्तमसा उणादिप्रत्ययानां सत्यर्थे वर्तमाने काले विहिताना- अनिट इति किम् ? कषिता शत्रवः // 3 // मपि भविष्यद्धात्वर्थता, भविष्यति कालेऽप्राप्तोऽपि विधिः क्रियते इति गमिष्यति. आगमिष्यति.भवि- __अव०-कषेः कृच्छगहनयोरनिटत्वमुक्तम् , प्यति,प्रस्थास्यति इत्यादिवाक्यानि / सामान्यतः यत्र न इट् तत्र क्तः // 3 // सिद्धानां प्रत्ययानां 'वयति गम्यादि'-रित्यनेन भविष्यन्ती // 5 // 3 // 4 // भविष्यद्धात्वर्थता विधीयते / गमी, आगामी, भावी, प्रस्थायी, तथा प्रयायी,प्रतियायी, प्रबोधी,प्रतिबोधी, म. वृ०-वय॑त्यर्थे [=भविष्यति काले] प्रतिरोधी इति गम्यादयः प्रयोगाः एवं ज्ञेयाः / एषु धातोः परतो 'भविष्यन्ती विभक्तिः' स्यात् / भोक्ष्यते // 4 // यथाक्रमं 'गमेरिन्' (उ०९१९) 'आउश्च णित्' (उणा०९२०) भुवो वा' (उ०९२२) प्रात्स्थः ' (उ०९२४) अनद्यतने श्वस्तनी // 5 // 3 // 5 // 'प्रप्रतेयोबुधिभ्याम्' (उ०९२३) इति इन् णित् / म० वृ०-अनद्यतने काले २वय॑त्यर्थे धातोः कथं श्वो ग्रामं गमी ? अत्र भविष्यत्सामान्ये गमीति- | परतः 'श्वस्तनीविभक्ति': स्यात् , कर्ता श्वः, कर्ता। पदं निष्पाद्य पश्चात् श्वःशब्देन सह योगः कार्यः / / अनद्यतन इति किम् ? व्यामिश्रे मा भूत् , अद्य श्वो वा हेतुसिद्धो क्तः // 5 // 32 // वा गमिष्यति / / 5 / / म. वृ०-वय॑त्यर्थे वर्तमानाद्धातोर्धात्वर्थ- ____ अव-नि विद्यतेऽद्यतनो यत्र आगामिदिने * 'वत्स्य॑ति' इत्यत्र सूत्रत्वात् सप्तम्येकवचनलोप इति भावः, परमत्र चिन्त्यम्, 'वत्स्यति' इत्यत्र सप्त्म्ये- , कवचनङिप्रत्ययसद्भावाद् / अतो भ्रमात् 'सूत्रत्वात् लोपः' इत्युक्तमिति सम्भाव्यते, तद्यथा-प्रवचूरिकारैः 'वय॑ति' . इति पदं स्यतिप्रत्ययान्तं कल्पितम्, अत्र वय॑तिप्रकृतेरिकारान्तत्वाद् ङौ सति 'वय॑तौ' इति भवितव्यम् , परं सूत्रे तु 'वयंति' इति दृश्यते, अतो डिप्रत्ययस्य लोपो जातः इत्यभिप्रायेणोक्त 'सूत्रत्वात् लोपः: इति, परं तदसत्, 'वत्स्य॑ति, इत्यत्र स्यत्प्रत्ययान्तं 'वय॑त्' इति शब्द:, ततो डिप्रत्ययः, अतो 'वर्त्यति' इति सप्त्म्येकवचनरूपं भवति,पत्र डिप्रत्ययो विद्यते, अतः "सूत्रत्वाद् लोप:" इति वचनं नान्तिवशादुक्तमिति मामकीनी मतिः।।