Madhyam vrutti vachuribhyamlankrut Siddhahemshabdanushasan Part 02

SR No.: 004402
Original Sutra Author: N/A
Author: Rajshekharvijay
Publisher: Shrutgyan Amidhara Gyanmandir
Total Pages: 646
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 17 MB

Page 210

150 ] श्रीसिद्धहेमशब्दानुशासनं [अ०४ पा०४ सू० 88-92 ध्व,ईषिध्वम् ईडिपे,ईडिध्वे; ईडिष्व,ईडिध्वम् / / 87|| | 'स्सट्' स्यात् / संस्करोति कन्याम् ,' संस्कृतं वच नम् / तत्र नः संस्कृतम् , समुदितमित्यर्थः; परिअव०-१परोक्षासम्बन्धिनोः सेध्वयोरामा भाव्य करोति, परिष्कृतम् , परिष्कारः / पूर्व धातुरुपमिति वर्तमानासेध्वयोर्ग्रहणम्। सूत्रे समुदायद्वया- सर्गेण [सह] सम्बध्यते, पश्चात् साधनेन इति पेक्षं द्विवचनम् , तेन स्वसहचरितस्य ध्वमो ग्रहणात् द्विवचनादडागमाञ्च पूर्व स्सडेव भवति, [ यथा] : ह्यस्तनीध्वमि ‘ऐडढ्वम् ' इति *प्रयोगः / सूत्रे वच संचस्कार, समस्करोत् , समस्कार्षीत् , समचिस्कनभेदो यथासङ्ख्य निवृत्त्यर्थः / 'वत्तेमानासम्ब- | रत, एवं परिचस्कारेत्यादि / कथं संकृतिः ? न्धिनोः / पञ्चमीसत्कयोः / / 8 / / गर्गादिपाठात् / संकरः, परिकरः (इति) किरतेरला रुत्पञ्चकाच्छिदयः // 4 / 4 / 88 // भविष्यति / टकार: ‘स्सटि समः' (113 / 12) इत्यत्र म. व०-रुदादिपञ्चकात्परस्य 'व्यञ्जनादेः विशेषणार्थः / / 9 / / शितोऽयकारादेरादिरिट् 'स्यात् / रोदिति, रुदितः; अव०-'सम्परेः कृगः स्ट्' इति सूत्रे स्सट्-. स्वपिति, प्राणिति, श्वसिति,५ जक्षितिः / प्रत्यय एकसकार एव क्रियते, द्विसकारपाठस्तु शिदिति किम् ? स्वप्ता / अय इति किम् ? रुद्यात् / 'संचिस्करत्' इत्यादिषु षकारबाधनार्थः / 'न स्सः' * व्यञ्जनादेरित्येव-रुदन्ति / / 88 // (2359) इति सूत्रेऽपि द्विसकारमयस्सटप्रत्ययस्य अव०-'रुदिः, स्वपिः, अनिः, श्वसिः, जक्षिः पत्वं न भवतीत्युक्तमस्ति, इति द्विसकारः स्सट पठइति रुदादिपञ्चकम् / २यकारवर्जितादेः। स्वपितः / / यते / किं च संस्करोतीत्यादिषु सम्पूर्वः कृग , ततः ४प्राणितः / श्वसितः / 'जक्षितः / / 8 / / 'सम्परेः कृगः' इत्यनेन एकसकार एवं सट् , स्सटि समः (1 / 3 / 12) इत्यनेनानुस्वारः पूर्वस्य तथा द्वितीदिस्योरीट् // 4 / 4 / 89 // यसकारः क्रियते, कस्यादिः='कादिय॑ञ्जनम्' (1 / 1 / म० ३०-रुत्पश्चकात्परयोर्दिस्योः शितोरादि- | 10) इति व्युत्पत्त्याऽनुस्वार(स्य) व्यञ्जनसंज्ञत्वात रीट् स्यात् / अरोदीत् , अरोदीः; अस्वपीत् , अस्व- / 'धुटो धुटि स्वे वा' (1 / 3 / 48) इत्यनेन विकल्पेन पीः; प्राणीत् प्राणीः; अश्वसीत , अश्वसीः; अजक्षीत् ; पूर्वः सकारो लुप्यते / 'भूषयतीत्यर्थः / 2 (एवम् ) अजक्षीः // 89 // संस्कारो वासना / परिष्करोती'-त्यादिषु 'असोङप्रव०-'दिस्योः शितोः, कोऽर्थः ? ह्यस्तनी सिवूसहस्सटाम्' (203 / 48) इत्यनेन परिनिविभ्यः परस्य स्सटः षकारः कर्त्तव्यः / " (एवम् ) तत्र नः सम्बन्धिनोरेव दिस्योः, तेन रोदिति, रोदिषि / 89/ परिष्कृतम्।स्सट् इति द्विसकारनिर्देशात् समचिस्कअदश्वाट् // 4 / 4 / 90 // रत् इत्यादौ षकारो न भवति / आदिशब्दात् पर्यम० वृ०-अत्ते रुत्पञ्चकाच 'परयोर्दिस्योः शितो- | स्करोत् ,पर्यस्वार्षीत् ,पर्यचिस्करत् / [युवर्णवृवशरादिरट् ' स्यात् / आदत् , आदः; अरोदत् , अरोदः; / रणगमृद्ग्रहः (5 / 3 / 28) इति] अल्प्रत्ययेन / / 11 / / अस्वपत् , अस्वपः; प्राणत् , प्राणः; अश्वसत् , अश्वसः; अजक्षत् , अजक्षः // 10 // उपाद्भपा-समवाय -प्रतियत्न-विकार-वाक्यासम्परेः कृगः स्सट // 4 / 4 / 91 // ऽध्याहारे // 4 / 4 / 92 // म० वृ०-सम्परिभ्यां परस्य कृग आदिः / म० वृ०-उपात्परस्य कृगो भूषादिष्वर्थे- . ईशीडोः शस्तनीध्वमि ‘यजसृज०' इति ईशधातोः शस्य षत्वे, तृतीयस्तृतीय० (1 / 3 / 46) इति षस्य डत्वे, (उभयत्र) 'तवर्गस्य'०(१।३।६०) इति प्रत्ययस्थधकारस्य ढत्वे 'स्वरादेस्तासु' (4 / 4 / 31) इति वृद्धौ च ऐडढ़वम् /