________________ 9. 57. 12] महाभारते [ 9. 57. 42 श्लोकस्तत्त्वार्थसहितस्तन्मे निगदतः शृणु / / 12 उभावपि परिश्रान्तौ युध्यमानावरिंदमौ / / 27 पुनरावर्तमानानां भग्नानां जीवितैषिणाम् / / तौ मुहूर्त समाश्वस्य पुनरेव परंतपो / भेतव्यमरिशेषाणामेकायनगता हि ते // 13 अभ्यहारयतां क्रुद्धौ प्रगृह्य महती गदे // 28 सुयोधनमिमं भग्नं हतसैन्यं हृदं गतम् / तयोः समभवद्युद्धं घोररूपमसंवृतम् / पराजितं वनप्रेप्सुं निराशं राज्यलम्भने // 14 गदानिपातै राजेन्द्र तक्षतोवै परस्परम् / / 29 को न्वेष संयुगे प्राज्ञः पुनद्वंद्वे समाह्वयेत् / व्यायामप्रद्रुतौ तौ तु वृषभाक्षौ तरस्विनौ / अपि वो निर्जितं राज्यं न हरेत सुयोधनः // 15 अन्योन्यं जघ्नतुर्वीरौ पङ्कस्थौ महिषाविव // 30 यस्त्रयोदशवर्षाणि गदया कृतनिश्रमः / जर्जरीकृतसर्वाङ्गौ रुधिरेणामिसंप्लुतौ / चरत्यूचं च तिर्यक्च भीमसेनजिघांसया // 16 ददृशाते हिमवति पुष्पिताविव किंशुकौ // 31 एवं चेन्न महाबाहुरन्यायेन हनिष्यति / दुर्योधनेन पार्थस्तु विवरे संप्रदर्शिते / एष वः कौरवो राजा धार्तराष्ट्रो भविष्यति // 17 ईषदुत्स्मयमानस्तु सहसा प्रससार ह / / 32 धनंजयस्तु श्रुत्वैतत्केशवस्य महात्मनः / तमभ्याशगतं प्राज्ञो रणे प्रेक्ष्य वृकोदरः / प्रेक्षतो भीमसेनस्य हस्तेनोरुमताडयत् // 18 अवाक्षिपद्गदां तस्मै वेगेन महता बली // 33 गृह्य संज्ञां ततो भीमो गदया व्यचरद्रणे / अवक्षेपं तु तं दृष्ट्वा पुत्रस्तव विशां पते / मण्डलानि विचित्राणि यमकानीतराणि च // 19 अपासर्पत्ततः स्थानात्सा मोघा न्यपतद्भुवि // 34 दक्षिणं मण्डलं सव्यं गोमूत्रकमथापि च / मोक्षयित्वा प्रहारं तं सुतस्तव स संभ्रमात् / व्यचरत्पाण्डवो राजन्नर संमोहयन्निव / / 20 भीमसेनं च गदया प्राहरत्कुरुसत्तमः // 35 तथैव तव पुत्रोपि गदामार्गविशारदः / तस्य विष्यन्दमानेन रुधिरेणामितौजसः / व्यचरल्लघु चित्रं च भीमसेनजिघांसया // 21 प्रहारगुरुपाताच्च मूर्छव समजायत // 36 आधुन्वन्तौ गदे घोरे चन्दनागरुरूषिते / दुर्योधनस्तं न वेद पीडितं पाण्डवं रणे / वैरस्यान्तं परीप्सन्तौ रणे क्रुद्धाविवान्तकौ // 22 धारयामास भीमोऽपि शरीरमतिपीडितम् / / 37 अन्योन्यं तौ जिघांसन्तौ प्रवीरौ पुरुषर्षभौ। अमन्यत स्थितं ह्येनं प्रहरिष्यन्तमाहवे। युयुधाते गरुत्मन्तौ यथा नागामिषैषिणौ // 23 अतो न प्राहरत्तस्मै पुनरेव तवात्मजः // 38 मण्डलानि विचित्राणि चरतोपभीमयोः / ततो मुहूर्तमाश्वस्य दुर्योधनमवस्थितम् / गदासंपातजास्तत्र प्रजनुः पावकार्चिषः // 24 वेगेनाभ्यद्रवद्राजन्भीमसेनः प्रतापवान् // 39 समं प्रहरतोस्तत्र शूरयोर्बलिनोर्मधे / तमापतन्तं संप्रेक्ष्य संरब्धममितौजसम् / क्षुब्धयोर्वायुना राजन्द्वयोरिव समुद्रयोः // 25 मोघमस्य प्रहारं तं चिकीर्षभरतर्षभ // 40 तयोः प्रहरतोस्तुल्यं मत्तकुञ्जरयोरिव / अवस्थाने मतिं कृत्वा पुत्रस्तव महामनाः / गदानिर्घातसंहादः प्रहाराणामजायत // 26 इयेषोत्पतितुं राजश्छलयिष्यन्वृकोदरम् / / 41 तस्मिंस्तदा संप्रहारे दारुणे संकुले भृशम् / / अबुध्यद्भीमसेनस्तद्राज्ञस्तस्य चिकीर्षितम् / - 1916 -