________________ 5. 155. 27] उद्योगपर्व [5. 156. 15 तत्र मे युध्यमानस्य कः सहायस्तदाभवत् // 27 वैशंपायन उवाच / तथा विराटनगरे कुरुभिः सह संगरे। तथा व्यूढेष्वनीकेषु यत्तेषु भरतर्षभ / युध्यतो बहुभिस्तात कः सहायोऽभवन्मम // 28 धृतराष्ट्रो महाराज संजयं वाक्यमब्रवीत् // 2 उपजीव्य रणे रुद्रं शक्रं वैश्रवणं यमम् / एहि संजय मे सर्वमाचक्ष्वानवशेषतः / वरुणं पावकं चैव कृपं द्रोणं च माधवम् // 29 सेनानिवेशे यद्वृत्तं कुरुपाण्डवसेनयोः // 3 धारयन्गाण्डिवं दिव्यं धनुस्तेजोमयं दृढम् / दिष्टमेव परं मन्ये पौरुषं चाप्यनर्थकम् / अक्षय्यशरसंयुक्तो दिव्यास्त्रपरिबृंहितः / / 30 यदहं जानमानोऽपि युद्धदोषान्क्षयोदयान् // 4 कौरवाणां कुले जातः पाण्डोः पुत्रो विशेषतः / तथापि निकृतिप्रज्ञं पुत्रं दुर्वृतदेविनम् / / द्रोणं व्यपदिशशिष्यो वासुदेवसहायवान् / / 31 न शक्नोमि नियन्तुं वा कर्तुं वा हितमात्मनः // 5 कथमस्मद्विधो ब्रूयाद्भीतोऽस्मीत्ययशस्करम् / भवत्येव हि मे सूत बुद्धिर्दोषानुदर्शिनी / वचनं नरशार्दूल वज्रायुधमपि स्वयम् // 32 दुर्योधनं समासाद्य पुनः सा परिवर्तते // 6 नास्मि भीतो महाबाहो सहायार्थश्च नास्ति मे / एवं गते वै यद्भावि तद्भविष्यति संजय / यथाकामं यथायोगं गच्छ घान्यत्र तिष्ठ वा // 33 क्षत्रधर्मः किल रणे तनुत्यागोऽभिपूजितः // 7 संजय उवाच / विनिवर्त्य ततो रुक्मी सेनां सागरसंनिभाम् / त्वद्युक्तोऽयमनुप्रश्नो महाराज यथार्हसि / दुर्योधनमुपागच्छत्तथैव भरतर्षभ // 34 न तु दुर्योधने दोषमिममासक्तुमर्हसि / तथैव चाभिगम्यैनमुवाच स नराधिपः / शृणुष्वानवशेषेण वदतो मम पार्थिव // 8 प्रत्याख्यातश्च तेनापि स तदा शूरमानिना // 35 य आत्मनो दुश्चरितादशुभं प्राप्नुयान्नरः / द्वावेव तु महाराज तस्मायुद्धाव्यपेयतुः / एनसा न स दैवं वा कालं वा गन्तुमर्हति // 9. रौहिणेयश्च वार्ष्णेयो रुक्मी च वसुधाधिपः // 36 महाराज मनुष्येषु निन्द्यं यः सर्वमाचरेत् / गते रामे तीर्थयात्रां भीष्मकस्य सुते तथा / स वध्यः सर्वलोकस्य निन्दितानि समाचरन् // 10 उपाविशन्पाण्डवेया मत्राय पुनरेव हि // 37 निकारा मनुजश्रेष्ठ पाण्डवैस्त्वत्प्रतीक्षया / समितिधर्मराजस्य सा पार्थिवसमाकुला / अनुभूताः सहामात्यैनिकृतैरधिदेवने // 11 शुशुभे तारकाचित्रा द्यौश्चन्द्रेणेव भारत // 38 हयानां च गजानां च राज्ञां चामिततेजसाम् / / इति श्रीमहाभारते उद्योगपर्वणि वैशसं समरे वृत्तं यत्तन्मे शृणु सर्वशः // 12 : - पञ्चपञ्चाशदधिकशततमोऽध्यायः // 155 // स्थिरो भूत्वा महाराज सर्वलोकक्षयोदयम् / यथाभूतं महायुद्धे श्रुत्वा मा विमना भव // 13. जनमेजय उवाच / न ह्येव कर्ता पुरुषः कर्मणोः शुभपापयोः / तथा व्यूढेष्वनीकेषु कुरुक्षेत्रे द्विजर्षभ / अस्वतत्रो हि पुरुषः कार्यते दारुयत्रवत् // 14 : किमकुर्वन्त कुरवः कालेनाभिप्रचोदिताः // 1 . केचिदीश्वरनिर्दिष्टाः केचिदेव यदृच्छया। - 1085 156