________________ 1. 58. 17 ] महाभारते [1. 58. 46 ईजिरे च महायज्ञैः क्षत्रिया बहुदक्षिणैः / ब्राह्मणान्क्षत्रियान्वैश्याशूद्रांश्चैवाप्यपीडयन् / साङ्गोपनिषदान्वेदान्विप्राश्चाधीयते तदा // 17 अन्यानि चैव भूतानि पीडयामासुरोजसा // 32 न च विक्रीणते ब्रह्म ब्राह्मणाः स्म तदा नृप / त्रासयन्तो विनिघ्नन्तस्तांस्तान्भूतगणांश्च ते। न च शूद्रसमाभ्याशे वेदानुच्चारयन्त्युत // 18 विचेरुः सर्वतो राजन्महीं शतसहस्रशः // 33 कारयन्तः कृषि गोभिस्तथा वैश्याः क्षिताविह / आश्रमस्थान्महर्षीश्च धर्षयन्तस्ततस्ततः। न गामयुञ्जन्त धुरि कृशाङ्गाश्चाप्यजीवयन् // 19 अब्रह्मण्या वीर्यमदा मत्ता मदबलेन च // 34 फेनपांश्च तथा वत्सान्न दुहन्ति स्म मानवाः / एवं वीर्यबलोसिक्तैर्भूरियं तैर्महासुरैः। न कूटमानैर्वणिजः पण्यं विक्रीणते तदा / / 20 पीड्यमाना महीपाल ब्रह्माणमुपचक्रमे // 35 कर्माणि च नरव्याघ्र धर्मोपेतानि मानवाः / न हीमा पवनो राजन्न नागा न नगा महीम् / धर्ममेवानुपश्यन्तश्चक्रुर्धर्मपरायणाः / / 21 तदा धारयितुं शेकुराक्रान्तां दानवैबलात् // 36 स्वकर्मनिरताश्चासन्सर्वे वर्णा नराधिप / ततो मही महीपाल भारार्ता भयपीडिता। एवं तदा नरव्याघ्र धर्मो न हसते कचित् // 22 जगाम शरणं देवं सर्वभूतपितामहम् // 37 काले गावः प्रसूयन्ते नार्यश्च भरतर्षभ / सा संवृतं महाभागैर्देवद्विजमहर्षिभिः / फलन्त्य॒तुषु वृक्षाश्च पुष्पाणि च फलानि च // 23 ददर्श देवं ब्रह्माणं लोककर्तारमव्ययम् // 38 एवं कृतयुगे सम्यग्वर्तमाने तदा नृप। गन्धर्वैरप्सरोभिश्च बन्दिकर्मसु निष्ठितैः। आपूर्यत मही कृत्स्ना प्राणिभिर्बहुभिर्भृशम् / / 24 वन्द्यमानं मुदोपेतैर्ववन्दे चैनमेत्य सा // 39 ततः समुदिते लोके मानुषे भरतर्षभ / अथ विज्ञापयामास, भूमिस्तं शरणार्थिनी / असुरा जज्ञिरे क्षेत्रे राज्ञां मनुजपुंगव // 25 . संनिधौ लोकपालानां सर्वेषामेव भारत // 40 आदित्यैर्हि तदा दैत्या बहुशो निर्जिता युधि। . तत्प्रधानात्मनस्तस्य भूमेः कृत्यं स्वयंभुवः / ऐश्वर्यादशिताश्चापि संबभूवुः क्षिताविह // 26 पूर्वमेवाभवद्रांजन्विदितं परमेष्ठिनः / / 41 इह देवत्वमिच्छन्तो मानुषेषु मनस्विनः / स्रष्टा हि जगतः कस्मान्न संबुध्येत भारत / जज्ञिरे भुवि भूतेषु तेषु तेष्वसुरा विभो // 27 सुरासुराणां लोकानामशेषेण मनोगतम् // 42 गोष्वश्वेषु च राजेन्द्र खरोष्ट्रमहिषेषु च / ‘तमुवाच महाराज भूमिं भूमिपतिर्विभुः / क्रव्यादेषु च भूतेषु गजेषु च मृगेषु च // 28 प्रभवः सर्वभूतानामीशः शंभुः प्रजापतिः // 43 जातैरिह महीपाल जायमानैश्च तैर्मही / यदर्थमसि संप्राप्ता मत्सकाशं वसुंधरे / न शशाकात्मनात्मानमियं धारयितुं धरा // 29 तदर्थं संनियोक्ष्यामि सर्वानेव दिवौकसः // 44 अथ जाता महीपालाः केचिद्वलसमन्विताः / इत्युक्त्वा स महीं देवो ब्रह्मा राजन्विसृज्य च / दितेः पुत्रा दनोश्चैव तस्माल्लोकादिह च्युताः // 30 आदिदेश तदा सर्वान्विबुधान्भूतकृत्स्वयम् // 4 // वीर्यवन्तोऽवलिप्तास्ते नानारूपधरा महीम् / अस्या भूमेनिरसितुं भारं भागैः पृथक्पृथक् / इमां सागरपर्यन्तां परीयुररिमर्दनाः // 31 अस्यामेव प्रसूयध्वं विरोधायेति चाब्रवीत् // 46 -84 -