________________ 3. 2. 4] महाभारते [ 3. 2. 31 किं पुनर्मामितो विप्रा निवर्तध्वं यथेष्टतः॥४ श्रेयोघातिषु सज्जन्ते बुद्धिमन्तो भवद्विधाः // 16 ब्राह्मणा ऊचुः। अष्टाङ्गां बुद्धिमाहुर्यां सर्वाश्रेयोविघातिनीम् / गतिर्या भवतां राजंस्तां वयं गन्तुमुद्यताः। श्रुतिस्मृतिसमायुक्तां सा राजंस्त्वय्यवस्थिता // 17 नाईथास्मान्परित्यक्तुं भक्तान्सद्धर्मदर्शिनः // 5 अर्थकृच्छ्रेषु दुर्गेषु व्यापत्सु स्वजनस्य च / अनुकम्पां हि भक्तेषु दैवतान्यपि कुर्वते / शारीरमानसैर्दुःखैन सीदन्ति भवद्विधाः // 18 . विशेषतो ब्राह्मणेषु सदाचारावलम्बिषु / / 6 श्रूयतां चाभिधास्यामि जनकेन यथा पुरा। युधिष्ठिर उवाच / आत्मव्यवस्थानकरा गीताः श्लोका महात्मना // 19 ममापि परमा भक्तिर्ब्राह्मणेषु सदा द्विजाः / मनोदेहसमुत्थाभ्यां दुःखाभ्यामर्दितं जगत् / सहायविपरिभ्रंशस्त्वयं सादयतीव माम् // 7 तयोर्व्याससमासाभ्यां शमोपायमिमं शृणु // 20 आहरेयुर्हि मे येऽपि फलमूलमृगांस्तथा। व्याधेरनिष्टसंस्पर्शाच्छ्रमादिष्टविवर्जनात् / त इमे शोकजैर्दुःखैतिरो मे विमोहिताः // 8 दुःखं चतुर्भिः शारीरं कारणैः संप्रवर्तते // 21 द्रौपद्या विप्रकर्षण राज्यापहरणेन च / तदाशुप्रतिकाराच्च सततं चाविचिन्तनात् / दुःखान्वितानिमान्क्लेशै हं योक्तुमिहोत्सहे // 9 आधिव्याधिप्रशमनं क्रियायोगद्वयेन तु // 22 ब्राह्मणा ऊचुः। . मतिमन्तो ह्यतो वैद्याः शमं प्रागेव कुर्वते / अस्मत्पोषणजा चिन्ता मा भूत्ते हृदि पार्थिव / मानसस्य प्रियाख्यानैः संभोगोपनयैर्नृणाम् // 23 स्वयमाहृत्य वन्यानि अनुयास्यामहे वयम् // 10 मानसेन हि दुःखेन शरीरमुपतप्यते / अनुध्यानेन जप्येन विधास्यामः शिवं तव / अयःपिण्डेन तप्तेन कुम्भसंस्थमिवोदकम् // 24 कथाभिश्चानुकूलाभिः सह रस्यामहे वने // 11 मानसं शमयेत्तस्माज्ञानेनाग्निमिवाम्बुना / युधिष्ठिर उवाच / प्रशान्ते मानसे दुःखे शारीरमुपशाम्यति // 25 एवमेतन्न संदेहो रमेयं ब्राह्मणैः सह / मनसो दुःखमूलं तु स्नेह इत्युपलभ्यते / न्यूनभावात्तु पश्यामि प्रत्यादेशमिवात्मनः // 12 - स्नेहात्तु सज्जते जन्तुर्दुःखयोगमुपैति च // 26 कथं द्रक्ष्यामि वः सर्वान्स्वयमाहृतभोजनान् / स्नेहमूलानि दुःखानि स्नेहजानि भयानि च / मद्भक्त्या क्लिश्यतोऽनौन्धिक्पापान्धृतराष्ट्रजान् // शोकहर्षों तथायासः सर्वं स्नेहात्प्रवर्तते // 27 वैशंपायन उवाच। स्नेहात्कारणरागश्च प्रजज्ञे वैषयस्तथा। इत्युक्त्वा स नृपः शोचन्निषसाद महीतले / अश्रेयस्कावुभावेतौ पूर्वस्तत्र गुरुः स्मृतः // 28 तमध्यात्मरतिर्विद्वाशौनको नाम वै द्विजः। कोटराग्निर्यथाशेषं समूलं पादपं दहेत् / योगे सांख्ये च कुशलो राजानमिदमब्रवीत् // 14 - धर्मार्थिनं तथाल्पोऽपि रागदोषो विनाशयेत् // 29 शोकस्थानसहस्राणि भयस्थानशतानि च। विप्रयोगे न तु त्यागी दोषदर्शी समागमात् / दिवसे दिवसे मूढमाविशन्ति न पण्डितम् // 15 / विरागं भजते जन्तुर्निवैरो निष्परिग्रहः // 30 न हि ज्ञानविरुद्धेषु बहुदोषेषु कर्मसु / तस्मात्स्नेहं स्वपक्षेभ्यो मित्रेभ्यो धनसंचयात् / / -388