Page Text
________________ हेत्वाभासप्रकरणे बाधः 581 भवतीति यद्विषयकं ज्ञानं प्रतिबन्धकं तदेव निःकृष्टमाह - विवक्षितविवेकेनेति / वस्तुगत्या विचार्यमाणे साध्याभावप्रमाया एव दोषो बाध इत्यर्थः / सा च प्रमात्वेन ज्ञाता न स्वरूपसती हेत्वाभासत्वात् / प्रमात्वज्ञानं विना अधिकबलत्वाभावेनादोषत्वात् अप्रमायामपि प्रमात्वज्ञानेऽनुमितिप्रतिबन्धाच्च / अथ साध्याभाववति पक्षे हेतोः सत्त्वज्ञाने व्यभिचारः, तदज्ञानेऽसिद्धिः, संशययोग्यत्वाभावेन पक्षत्वाभावादाश्रयासिद्धिश्च / साध्याभावप्रमाया हेत्वाभासत्वमुपपादयति - सा चेति / साध्याभावप्रमा प्रमात्वेन ज्ञाता एव दोषः, न तु स्वरूपसती दोषः / कुत इत्यत आह - हेत्वाभासत्वादिति / उपष्टम्भकान्तरमाह - प्रमात्वज्ञानेति / यदि साध्याभावप्रमायां प्रमात्वं ज्ञायते तदैव हेतौ साध्यव्याप्यत्वज्ञानापेक्षया साध्याभावप्रमायां बलं भवति अन्यथा साध्यव्याप्यत्वज्ञानेनानुमितिरेव स्यादिति कृत्वा अधिकबलार्थं साध्याभावप्रमायां प्रमात्वज्ञानमपेक्षितव्यमेवेति भावः / अन्यथा बाधमाह - अप्रमायामिति / यदि प्रमा प्रमात्वेन ज्ञाता प्रतिबन्धिका तदाऽप्रमाया अपि प्रमात्वेन ज्ञानेऽनुमितिप्रतिबन्धो न स्यादित्यर्थः / वस्तुतः साध्याभावप्रमाया अभावात् / अथ बाधस्य पृथग्हेत्वाभासत्वखण्डनार्थं पूर्वपक्षमाह - अथेति / साध्याभाववति पक्षे हेतोर्ज्ञानं वर्तते न वा ? आद्ये बाधो व्यभिचार एव स्यात् / अन्त्ये त्वाह - तदिति / यदि तत्र हेतुज्ञानं नास्ति तदाऽज्ञातासिद्धिरेव दूषणम्, यदा पक्षे हेतुर्न ज्ञायते तदाऽज्ञातासिद्धिः स्वरूपसती दूषणम् / दूषणान्तरमाह - संशयेति। तथा च साध्यसन्देहविषयः पक्षः, साध्याभावप्रमा चेद् वर्तते तदा साध्यसन्देह एव नास्ति कुतः पक्षत्वम्, ततः पक्षत्वाभावादेवाश्रयासिद्धत्वमेवेति न पृथग्बाधः।। न च पक्षभिन्ने व्यभिचारो दोषः व्यर्थविशेषणत्वात् सर्वोपसंहारप्रवृत्तव्याप्तेः साध्याभाववति साधनमित्यवगमादेव भङ्गात् / न चैवं सन्दिग्धसाध्यदृष्टान्ते सन्दिग्धानकान्तिकवत्पक्षे व्यभिचारसंशयात् अनुमानमात्रोच्छेद इति, पक्षे साध्यसन्देहोऽनुमानाङ्गमिति / व्याप्तस्य पक्षधर्मताज्ञानात् अनुमित्युत्पादेन संशयनिवृत्तेः, अन्यथा विशेषदर्शनस्य संशयविरोधिता भज्येत। अथ व्यभिचारात् बाधस्यासङ्करं शङ्कते - न चेति / तथा च [297 B] पक्षातिरिक्ते साध्याभाववति हतुसत्त्वं व्यभिचारः, पक्षे साध्याभाववति हेतुसत्त्वं बाध एव इत्यर्थः / दूषयति - व्यर्थेति / पक्षातिरिक्तत्वं
| SR No. | 004316 |
| Book Title | Tattva Chintamani |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin G Shah |
| Publisher | B L Institute of Indology |
| Publication Year | 2005 |
| Total Pages | 620 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 14 MB |