Page Text
________________
। कर्मप्रकृति लक्षणं पुरुषार्थसाधनरूपादिदिव्यानुष्ठानं शेते करोति च, पुरुषोत्तमे। परमे पंदे सति तिष्ठति पुरुषोत्तमः सन् तिष्टतीत्यर्थः । तस्मात् कारणात् स द्रव्यभावद्वयसस्पनो जीवः पुरुष इति वर्णितः ॥६॥
णेवित्थी व पुमं णउंसवो उहयलिंगवदिरित्तो।
इटावग्गिसमाणयवेयणगरुओ कलुसचित्तो ॥६५॥ यो जीवो नैव पुमान् पूर्वोक्तपुरुष लक्षणाभावात् पुरुषो न भवति । नैव स्त्रो, उक्तस्त्रीलक्षणाभावात् स्त्री अपि न भवति, ततः कारणादुभयलिङ्गव्यतिरिक्तः श्मश्रुमेहनस्तनभागादिपुंस्त्रीद्रध्यलिङ्गरहित: नपुंसकः । यतः स्त्रियमात्मानं मन्यमान: पुरुषे वेदयति रन्तुमिच्छति स स्त्रीवेदः, य वेः (?) पुमांसमात्मानं....... """""""""""""""""
............."नपुंसकवेदः इष्टिकापाकाग्निसमानतीवकामवेदनागुरुकः कलुषचित्तः सर्वदा तद्वेदनया कलङ्कितहृदयः स जीवो नपुंसकः नपुंसकवेद इति परमागर्म वर्णितः कथितः । स्त्री-पुरुषाभिलाषरूपतीवकामवेदनालक्षणभावनपुंसकवेदोस्तीत्यर्थः । त्रिवेदानां लक्षणं तथा चोक्तम्- ...
श्रोणिमार्दव-भीरुत्व-मुग्धत्व-क्कीवता-स्तनाः । पुंस्कामेन समं सप्त लिंङ्गानि स्त्रंणसूचने ॥६॥ खरत्व-मेहन-स्ताब्ध्य-शौण्डीर्य-श्मश्रु-धृष्टता । स्त्रीकामेन समं सप्त लिङ्गानि नरवेदने ॥७॥ यानि स्त्री-पुरुषलिङ्गानि पूर्वोक्तानि चतुर्दश ।
सूतानि तानि मिश्राणि षण्ढभावनिवेदने ॥८॥ ॥६५॥ अथ गाथापूर्वार्धे आयुश्चतुष्कं गाथाया उत्तरार्ध प्रारभ्य नामकर्मप्रकृतीश्चाह
णारयतिरियणरामर आउगमिदि चउविहो हवे आऊ ।
णामं वादालीसं पिंडापिंडप्पभेएण ॥६६॥ . नारकतिर्यङ्नरामरायुष्यमिति आयुश्चतुर्विधं भवेत् । नारकादिभवधारणाय एत्यायुः । तत्र नरकादिषु भवसम्बन्धेनाऽऽयुषो व्यपदेशः क्रियते । वा नरकेषु भवं नारकमायुः। तिर्यग्योनिषु भवं तैर्यग्योनमायुः २ । मनुष्ययोनिषु भवं मानुष्यमायुः ३ । देवेषु मवं दैवमायुः ४: इति । नरकेषु तीव्रशीतोष्णादिवेदनेषु दीर्घजीवनं नारकायुः । इत्येवं शेषेष्वपि । पिण्डापिण्डप्रभेदेन नामकर्म द्विचत्वारिंश द्विधं ४२ भवति ॥६६॥
नपुंसक वेदका स्वरूप
जो न स्त्रीरूप है और न पुरुषरूप है ऐसे दोनों ही लिंगोंसे रहित जीवको नपुंसक कहते हैं । इसकी विषय-सेवनकी लालसा भट्टेमें पकती हुई ईंटोंकी अग्निके समान तीत्र कही गयी है अतएव यह निरन्तर कलुषित चित्त रहता है ॥६५॥ .
अब ग्रन्थकार आधी गाथाके द्वारा आयुकर्मका निरूपण करते हैं
नारक, तिर्यंच, मनुष्य और देवायुष्कके भेदसे आयुकर्म चार प्रकारका होता है अर्थात् आयुकर्मके चार भेद हैं-नारकायु, तिर्यगायु, मनुष्यायु और देवायु ।
अब नामकर्मक भेद-प्रभेदोंका वर्णन करते हैंपिण्ड प्रकृति और अपिण्ड प्रकृतियोंके भेदसे नामकर्म बयालीस प्रकारका है ॥६६।। १. पञ्चसं० १, १०७ । गो० जी० २७४ । 1.ब पुरुत्तमे परमेष्टिपदे । 2. सं० पञ्चसं० १, १९६-१९८१
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004239 |
| Book Title | Karmprakruti |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Hiralal Shastri |
| Publisher | Bharatiya Gyanpith |
| Publication Year | 1964 |
| Total Pages | 198 |
| Language | Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 23 MB |