Tattvartha Sutram

SR No.: 004069
Original Sutra Author: N/A
Author: Ishvarchandra Shastri
Publisher: Ishvarchandra Shastri
Total Pages: 94
Language: Bengali
Classification: Book_Other
File Size: 8 MB

Page 87

নবমোহধ্যায়ঃ
সব্যাখ্যানুবাদ। বক্ষ্যমাণ দ্বাদশ প্রকার তপের দ্বারা সম্বর ও নির্জরা লাভ হয়। সভাষ্য সূত্রেও এই সূত্রের অনুরূপ অর্থ কথিত হইয়াছে। সভাষ্য (১৯/২০) সূত্রে দ্বাদশ প্রকার তপের লক্ষণাদি কথিত হইয়াছে। সম্যকরূপে ত্রিবিধ ( কায়, মন, বাক্য) যোগের নিগ্রহকে গুপ্তি বলা হইয়াছে। এই গুপ্তিও তিনপ্রকার কায়গুপ্তি, বাগুপ্তি, মনোগুপ্তি ি সূত্রোক্ত অপি শব্দদ্বারা পূর্বোক্ত সম্বর পদ অনুকৃষ্ট হইয়াছে । এই বিষয় সভাষ্য সূত্রে বিশদভাবে বৰ্ণিত আছে ॥ ২ ॥
৬৯
उत्तमस ंहननसप्रान्तर्मुहूर्त्तावस्थापि ध्यानम् (०) ॥ ३ ॥
टीका । उत्तमेति । उत्तमस' हननसा योगिणः ध्यानं अन्तर्मु संकालं यावत् समवस्थितं सत्रात् । इतः प्राग्भाष्यान्वितस् त्र चारित्र- तपः परीषहप्रभृतीनां स्वरूपतः लक्षणादिभिर्व्याख्यानं कृतम् । भाष्ये तु कुत्र चित्तेषां पृथक् पृथग्नाममिरुल्ले खोऽस्ति 1 एवञ्च सभाष्यसूत्रम् “ उत्तमस' हननस्यैकाग्रचिन्तानिरोधोध्यानम्" । ध्यानन्तु तपोऽन्तरङ्ग भवति । एक मुहूर्त्तन्ततोपाधिककाले स्थितं स्यात् । उत्तमसंहननसा तु साधोर्नतादृशं ध्यानं किञ्चित् कालमेव तिष्ठति । एवञ्च "तत्र प्रत्ययैकतानता ध्यानमिति" योगदर्शनस त्रे तदेव वक्ति । प्रत्ययसा मनोवृत्तेरेकतानता सदृशप्रवाहोध्येये इत्यर्थः । उत्तमसं हननं चतुर्विधं वर्षभनाराचं, ऋषभनाराचं, नाराचमर्द्ध नाराचश्चेति । तत्रतु एकाग्रचिन्तानिरोधश्व ध्यानमितिभण्यते । उत्तरोत्तरं सभाष्यसत्रे बहुधा ध्यानादि विषये प्रचुरं प्रपञ्चितमस्ति ॥ ३ ॥
ধ্যান
সব্যাখ্যানুবাদ। উত্তম সংহনন নামক যোগীর ধ্যান অন্তর্মুহূর্ত কাল স্থায়ী হয় ৷ ও তপের অন্তরঙ্গ। উক্ত ধ্যান অধিক এক মুহূর্তকাল ব্যাপক স্থির হয়। হীন সংহনন যোগীর ধ্যান কিঞ্চিন্মাত্রকাল স্থায়ী হয় । সভাষ্যসূত্রে কথিত হইয়াছে উত্তম সংহনন যোগীর ধ্যান লক্ষণ একাগ্রচিন্তা নিরোধ। উত্তম সংহনন চারি প্রকার, বজ্র ভনারাচ, ঋষভনারাচ, নারাচ, অর্ধনারাচ । সেই ধ্যান মুহূর্ত কাল পর্যন্ত হইবে। তাহার পরে নয়, তাহার পরে দুষ্ট ধ্যান॥ ৩ ৷
(•) শ্বেতাম্বরীয় সুত্রপাঠ ঈদৃশঃ “ – ধ্যানমিত্যন্তং সপ্তবিংশতি সূত্রম্ ।— “আমূহূৰ্ত্তাত্” ইত্যন্তং অষ্টাবিংশ সুত্রমিতি ভৈদোদৃশ্যতে ॥
১১