Tattvartha Sutram

SR No.: 004069
Original Sutra Author: N/A
Author: Ishvarchandra Shastri
Publisher: Ishvarchandra Shastri
Total Pages: 94
Language: Bengali
Classification: Book_Other
File Size: 8 MB

Page 62

তত্ত্বার্থসূত্রম্
अनन्तसमयश्च ॥१०॥ टीका। अनन्तेति। स च पूर्वस त्रनिर्दिष्टः कालः अनन्तसमयोऽमितकालइत्यर्थः। तत्र तु एको वत्तेमानः सम्पत्यात्मकः। द्वयोरतीतानागताख्ययोः समययोरानन्त्यमेव। अत्रार्थ सभाष्यसूत्रमित्थम् “ सोऽनन्तसमयः” इति । अनयोस त्रयोरथे ऐक्यमस्ति । अनन्तसमयः अनन्तपय्याय इत्यपि अर्थोभवति । अत्रार्थनत्रायविदः प्राहुः। “ अतीतादिव्यवहारहेतुः कालः" इति भट्टाः। "परापरव्यतिकर-योगपद्यायोगपद्य-चिरक्षिपप्रत्ययकारणं द्रव्यं काल” इति बैशेषिकाः। “शव्दतन्मात्रपरिणामः कालः” इति शाब्दिकाः। स च काल एको विभुनित्यश्चेति। “दिक्कालाकाशादिभ्य” इति सांख्याः। “कालो दिशि आकाशेऽन्तर्भवति". इति । “कालाः परिमाणिना" इति पाणिनिः। “ येन मूताणां ( भूतानां) उपचयापचयाश्च लक्ष्यन्ते तंकाल" मिति महाभाष्य-कृतः। एतन्मतेऽतीत-वत्त मान भविष्यत्-क्रियोपाधिना नित्यस्य कालस्कस्यातीतखादिब्यवहारः। “दिक्- कालौ नेश्वरादतिरिच्यते” इति रघुनाथशिरोमणयः। अन्यतत्तद्ग्रन्थब्याख्यानेऽस्ति ॥१०॥
| সব্যাখ্যানুবাদ। পূর্বসূত্রে নির্দিষ্টকাল অনন্ত সময় বা অপরিমিত। তন্মধ্যে বর্তমান সময়বােধক এক কাল। অপর অতীত ও ভবিষ্যৎ প্রতীতিজনক যে দুই কাল, এই দুই কালের অনন্তত্ব আছে। সভাষ্য উমাস্বামি-সূত্র (“সােহনস্তসময়: ) এই টীও এই সূত্রের সহিত অভিন্নার্থের জ্ঞাপক। এই বিষয়ে দার্শনিকগণের মতভেদ পরিস্ফুট দেখিতে পাওয়া যায়। “অতীতাদি ব্যবহারহেতু কালঃ।” তর্কসংগ্রহঃ। অতীত, বর্তমান, ভবিষ্যত এই তিনের ব্যবহারের যে হেতু তাহাকে নৈয়ায়িকগণ কালপদার্থ নামে খ্যাত করিয়াছেন। সাংখ্যদর্শনকার, দিক ও কালকে আকাশ পদার্থের অন্তভুত বলিয়াছেন। বৈয়াকরণগণ, অতীত, বর্তমান, ভবিষ্যৎসূচক ক্রিয়ার ভেদে নিত্য কালের ও অতীতাদি প্রভেদ স্বীকার করিয়াছেন। মহাভাষ্যকারের মতে “যাহা দ্বারা মূৰ্ত ভূতগণের উপচয় ও অপচয় ( হ্রাস ও বৃদ্ধি ) প্রভৃতি লক্ষ্য করা যায় তাহাই কাল নামে খ্যাত।” কালসম্বন্ধে সকল দর্শনশাস্ত্রেই সকল তত্ত্ব সুব্যক্ত রহিয়াছে। ১০ |
गुणानामगुणखम ॥११॥ टीका। गुणानामिति। गुणानां गुणवखनास्ति । प्रागुक्त सभाष्यसूत्रे