Page Text
________________
তত্ত্বার্থসূত্রম্
“
दिपदेन हैमवत- हरि- विदेह रम्यक हैरण्यवतै- रावतनामानि जम्बूद्वीपस्थितानि षड्वर्षाणि स्युः । सभाष्य दशमसंख्याकसूत्रं " भरत हैमवत- हरिविदेह रम्यकstead - रावतवर्षा क्षेत्राणि भवन्ति इत्यर्थः । इत्थमनेनाभिन्नार्थक दृश्यते । अत्र संक्षेपेणोक्तं तत्रतु वैशद्य नोक्तमिति सम्यगाशयः । लोकादीनां निवासस्थानख ेन वर्षाणि तानि क्षेत्र स्वरूपाणीति तत्र भणितम् । तथाहि भारतवर्ष - विषये पुराणशास्त्र ेऽस्ति । “उत्तर' यत् समुद्रस्य हिमाद्रश्चैव दक्षिणम् । वर्षन्तद् भारत' नाम भारती यत्र सन्ततिः । अन्येषां वर्षाणां वृत्त भाष्यादावस्ति ॥ ९ ॥
২৬
99
সব্যাখ্যানুবাদ । ভরত প্রভৃতি বর্ষকে ক্ষেত্র নামে ব্যবহার করা হয়। এই সূত্রে আদি পদ দ্বারা অপর হৈমবত-হরি-বিদেহ-রম্যক-হৈরণ্যবত-ঐরাবত এই ছয়টি বর্ষ গৃহীত হইয়াছে । সভাষ্য উম:স্ব।তি আচার্যের দশম সূত্রে বিস্তৃতরূপে এই অধ্যায়ে বর্ষ বিষয়ে যাহা বলা হইয়াছে এই সূত্রে সে সমুদয় সংক্ষেপে কথিত হইয়াছে। উভয় সূত্রের অভিপ্রায় একরূপ। অপর বহুবিষয় ভাষ্য ও টীকায় বর্ণিত আছে ৷ ৯ ॥
त्रिविधा भोगभूमयः ॥ १० ॥
1
I
टीका | त्रिविधेति । भोगभूमयः त्रिविधा भवन्ति । तासां भूमीनाम् त्रैविध्यन्तु उत्तममध्यमाधमभेदेन भवेदिति । विदेहक्षेत्रस्थित देवकुरूत्तरकुरुद्वयमध्ये उत्तमकर्मभूमेः सम्यग व्यवस्था अस्ति । हरिवम्यकक्षेत्रद्वयोमध्ये मध्यमभोगभूमिव्यवस्थास्थिता । हैमवत है रण्यवत क्षेत्रयोर्मध्येऽधमा भोगभूमिसंस्था भवति : परन्तु सभाष्योमास्वातितत्त्वार्थाधिगमसूत्रे ईदृशं स्वतत्रत्वेन सूत्रं नैव दृश्यते । दिगम्वरीयमते " एकद्वित्रिपल्योपमः” । “ तथोत्तराः " । इत्थ सूत्रद्वयमस्ति - तृतीयाध्याये विंशत्यूनविंशसंख्यकम् । श्वेताम्वरीयसूत्रपाठे ते द्वे नस्तः । परमनेन सूत्रेण सार्क तयोरर्थाभिन्नखमस्ति ॥ १० ॥
সব্যাখ্যানুবাদ । ভোগ ভূমি তিন ভাগে বিভক্ত । এই সূত্রে তাহার প্রকার প্রদর্শিত হইতেছে—(ক) উত্তম (খ) মধ্যম (গ) অধম বা জঘন্য। বিদেহক্ষেত্রস্থিত দেবকুরু এবং উত্তর কুরুতে উত্তম ভূমি ব্যবস্থা। হরি ও রম্যক বর্ষক্ষেত্রে মধ্যম ভোগ ভূমিস্থিতি। হৈমবত ও হৈরণ্যবত ক্ষেত্রে অধম ভোগ ভূমি নির্দিষ্ট রহিয়াছে। অপর বিষয় ভাষ্যে এবং জম্বুদ্বীপ - সমাসসন্দর্ভে বর্ণিত আছে। সভায় উমাস্বাতি আচার্যসূত্রে এইরূপ কোন স্বতন্ত্র সূত্র যদিও
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004069 |
| Book Title | Tattvartha Sutram |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ishvarchandra Shastri |
| Publisher | Ishvarchandra Shastri |
| Publication Year | |
| Total Pages | 94 |
| Language | Bengali |
| Classification | Book_Other |
| File Size | 8 MB |