SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 240
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ नैष्ठिकाचार प्रश्न:- सत्याणुव्रतचिह्नं किं तदतिचारकाच के । हे गुरु! सत्याणुव्रत का क्या लक्षण है और उसके अतिचार कौन-कौन हैं? कहिए २०९ (अनुष्टुप्) न रागादिवशं गत्वाऽसत्यवाक्यं कदापि कौ । स्वान्यतापकरं सत्यमपि प्राणहरं मिथः । । १६८ । । बोधदं सुप्रियं वाक्यं सत्यं वाच्यं हितं मितम् । स्यात्सत्याणुव्रतं शुद्धं शान्तिदं सर्वभूतले ।। १६९ ।। युग्मम् ।। न रागादीत्यादिः - रागद्वेषलोभमोहाद्यावेशात् मिथ्यावचनं कदापि न वाच्यम् । यतस्तत्स्वस्यापि परस्यापि च सन्तापकरम्भवति । यद्यपि मिथ्यावचनेन तात्कालिकक्षणिकलाभः प्रतीयते किन्तु परिणामकाले तत् परहानिकरन्तु भवत्येव स्वस्यापि पश्चात्तापकरं भवति । अतएव कदापि भ्रमकारकं मिथ्यावचनं न वाच्यम् । अपि तु तदेव वाच्यं यत् सत्यं स्यात् । न केवलं सत्यं किन्तु प्रियमपि स्यात् । न केवलं सत्यं प्रियं वा अपि तु हितकारकमपि स्यात् । तत्स्वपरसन्तोषोत्पादकं वचनं स्वल्पशब्दैः परिमितैर्वाक्यैरेव वाच्यम् | अप्रियं अहितकारकं असन्तोषदायकं मौखर्य वचनं तु यथातथ्यप्रकाशकमपि न सम्यक्। अप्रशस्तवचनेष्वेव तदन्तर्भावात्तन्मिथ्यावचनमेव । न च वाच्यम् सत्याणुव्रतिना एवम्प्रकारकं वचनमिति। यत् किल वचनं स्वस्य अन्यस्यापि प्राणहरं स्यात् तत्सत्यमपि मिथ्या एव । नैतेन वचनेन स्वस्य परस्य वा कल्याणम्भवति । एवंप्रकारे प्रसङ्गे समुपस्थिते याथातथ्यप्रकाशने स्वस्य परस्य वाऽकीर्तिरपवादश्च प्राणहारकस्स्याद्यदि तर्हि संक्लेशपरिणामपूर्वकमरणेन नरकादिगमनमेव स्यात् । तेन दुर्भवपरम्परा जायते अतएव न वाच्यमेवम्प्रकारं वचनमिति । किन्तु सापराधेष्वपि तदपराधहारकं तत्र पश्चात्तापकारकं पुण्योत्पादकं व्रतशीलेषु उत्साहोत्पादकं वचनमेव वाच्यम् । तेनैव स्वपरकल्याणञ्जायते । एवम्प्रकारेण वचनप्रयोगः भूतले शान्तिदायको भवति । १६८।१६९ । श्रावक का दूसरा अणुव्रत सत्य है। जैनाचार्यों ने सत्य शब्द का अर्थ 'प्रशस्त वचन' किया है। जैसे का तैसा कहना सत्य है। मात्र इस व्याख्या को उन्होंने सत्य की सही व्याख्या नहीं माना। काणे मनुष्य को 'काणा' कहकर बुलाना या पुकारना यद्यपि जैसे को तैसा कहने से 'सत्य वचन' होना चाहिए पर जैनाचार्य उसे 'असत्य' वचन मानते हैं। कारण यह कि यह वचन पर को पीड़ाकारक है। वचन का प्रयोग कर्ता उसके अनादर भाव से तथा परिणाम दुःखी करने या चिढ़ाने के अभिप्राय से वैसा बोलता है अतः ऐसा वचन दुर्वचन होने से अप्रशस्त है - निंद्य है और इसी कारण से वह असत्य है। सत्यव्रती ऐसा वचन नहीं बोलता । यह बात पहिले भी कही गई है। For Personal & Private Use Only Jain Education International www.jainelibrary.org
SR No.004002
Book TitleShravak Dharm Pradip
Original Sutra AuthorN/A
AuthorJaganmohanlal Shastri
PublisherGaneshprasad Varni Digambar Jain Sansthan
Publication Year1997
Total Pages352
LanguageHindi
ClassificationBook_Devnagari
File Size6 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy