________________
१६४] भारतीय विद्या
[वर्ष ३ थता उल्लासो भने प्रोषितभर्तृकाओनी विडंबनाओ; वगेरेनुं वर्णन सचोटपणे करेलुं छे. जे ऋतुनुं वर्णन वाचीए ते ऋतु आपणी सामे प्रत्यक्षवत् नाचवा मांडे छे. तेमां एक खास बात ए पण कही छे के देडकाना 'ड्राउं ड्राउं' ध्वनिओ भने कोकिलना कलरवो ए बन्ने एके साथे वर्षाऋतुमा संभळाय छे. साधारण रीते वसंतमा कोकिलना टहुका वर्णवानो कविसमय छे अने आ रासकारे वसंतना वर्णनमा तेम वर्णव्यु पण छे खरं. परंतु तेना ए टहुका थाय छे वैशाख-जेठमां ज्यारे आंबां पाकवाना होय छे. अने ए जोतां वर्षामां पण कोकिलना कलनादानुं वर्णन विशेष लौकिक अने अनुभवगम्य छे. वर्षामां पण कोयलने अनेक वार सांभळेली छे. आ बधुं जोतां कविनां पांडित्य, प्रतिभा उपरांत तेनो प्रकृतिसाक्षात्कार पण अद्भुत छे एम कह्या विना चाली शकतुं नथी. रासकारनां 'कोकिल' माटेनां वचनो आ प्रमाणे छः
बगु मिल्हवि सलिलहु तरुसिहरिहि चडिउ. तंडवु करिवि सिहंडिहि वरसिहरिहि रडिउ । सलिलिहि वर सालूरिहि फरसिउ रसिउ सरि, कलयलु कियउ कलयंठिहि चडि चूयह सिहरि ॥ १४४ णहह मग्गि णहवल्लिय तरल तडयडिवि तडका, ददुर रडणु रउहु सदु कुवि सहवि ण सक्का। निवड निरंतर नीरहर दुद्धर धरधारोहभरु,
किम सहउ पहिय! सिहरट्ठियइ दुसहउ कोइल रसह सरु ॥१४८ २२२ मी गाथामा नायिका पथिकने भलामण करे छे के 'हे पथिक ! हुं कामज्वरथी संतत छु अने तेथी घणी दुखणी छु. में आ स्थितिमा तने आपेला संदेशामा कठोर वचनो पण मावी गयां हशे तो तुं तेने दूर करी विनयभरी रीते मारा नायकने समझावजे अने तुं तेने एवी रीते कहेजे के ते कुपित न थाय, हुँ तने आशीर्वाद भापुं छु. आम कहीने नायिकाए ए वटेमागुने वळाव्यो'. (२२२)
आ पछी त्रीजा प्रक्रमनी अंतिम २२३ मी गाथा आवे छे. एमां रासकारे मंगलमय हकीकत सूचवतां कह्यु छे के
'एम संदेशो आपीने नायिका पाछी वळी. एटलामा दक्षिण दिशा तरफ तेणीनी नजर पडतां रस्ता पर चाल्या आवता पोताना नायकने जोता ते घणी आनंदमां आवी गई.' आ पछी रासकारे जणाव्युं छे के 'जेम ए नायिकानी इष्टसिद्धि ओचिंती रीते थई तेम आ रासने भणनारा अने सांभळनाराओनी पण इष्टसिद्धि थाओ भने अनादि अनंत परमेश्वरने जय थाओ' आ स्थले रास पूरो थाय छे. . रासकारे रासमा नायिकानुं निवासस्थळ 'विजयनगर' बताव्युं छे. टिप्पनकार अने भव. चूरिकाकार बन्नेए "विजयनगर' नो भर्थ 'विक्रमपुर' आपे छे. ए जोतां वर्तमान बीकानेर (भारवाड)अनेरासकारर्नु 'विजयनगर' ए बने एक लागे छे. 'बीकानेर' ने संस्कृतपंडितोए 'विक्रमपुर' तो कहेलुं छे पण तेने भा रासकार सिवाय बीजा कोईए 'विजयनगर कधुं छे के केम? ए शोधनीय रडुं. हमणां तो आपणे टिप्पनकार अने अवचूरिकाकारने प्रमाणभूत गणी 'विजयनगरने 'विक्रमपुर-बीकानेर' समझी लेवानुं छे. परंतु
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org