________________
बृहत्कल्प-छेदसूत्रम् -२-१/१०
कवचंमहाँस्तनुत्राणविशेषः, एवंविधा यथा काचिद् वडवा कस्यचिद्नृपत्यादेरङ्गणमध्ये तिष्ठति, अश्वश्च तथैव, ततस्तां दृष्टवा प्रधावितोऽपि वर्मित-कवचितां तां न प्रतिसेवितुं शक्नोति । यदा तु तस्या बडवाया अपावरणं-वर्मादेरपनयनं क्रियते तदा सुखेनैव प्रतिसेविष्यत इति । अत इयमेवापराधिनीति तैः कारणिकैः ‘कार्यस्य व्यवहारस्य छेदनं' परिच्छेदकारिवचो भणितमिति।। [मा.२२८४] एवं खु लोइयाणं, महिला अवराहि न पुन सो पुरिसो।
इह पुन दोण्ह वि दोसो, सविसेसो संजए होइ ।। वृ-'एवम्' अमुनाप्रकारेण खुः' अवधारणे लौकिकानां महिला अपराधिनीसंवृत्तान पुनरसौ पुरुषः । 'इह पुनः' अस्माकं लोकोत्तरे व्यवस्थितानां 'द्वयोरपि' संयती-संयतयोर्दोषः, अपि च 'सविशेषः' समधिको दोषः संयते भवति ॥ कुतः ? इति चेद् उच्यते[भा.२२८५] पुरिसुत्तरिओ धम्मो, पुरिसे य धिई ससत्तया चेव ।
पेलव परज्झ इत्थी, फुफुग-पेसीए दिलुतो।। वृ."पुरुषोत्तरः पुरुषप्रधानो यतः पारमेश्वरो धर्म, पुरुषे च 'धृति' मानसस्वास्थ्यलक्षणा 'ससत्त्वताच' सत्त्वसम्पन्नता भवति, अतस्तस्य प्रतिसेवमानस्यसविशेषो दोषः । स्त्री तु पेलवा' निसत्त्वा “परज्झ"त्ति परवशाच अत्रचफुम्फुकेन पेश्याच दृष्टान्तः-यथा फुम्फुकः-करीषाग्निश्चालितः सन्नुद्दीप्यते एवं स्त्रीवेदोऽपि, यथाच पेशी सर्वस्याप्यभिलषणीया एवमियमपि। अतो न तस्याः समधिको दोष इति ॥आह यदि संयतीनामन्तस्तृतीयभड्ने विचारभूमिर्भवेत् ततः किं न वर्तते स्थातुम् ? उच्यते[भा.२२८६] जइ विय होज्ज वियारो, अंतो अजाण तइयभंगम्मि।
तत्थ वि विकिंचणादीविग्गनाणं तु ते दोसा॥ वृ. यद्यप्यार्याणामन्तः 'तृतीयभङ्गे' आपातासंलोकलक्षणे विचारो भवेत तथापि विवेचनाउद्धरितभक्त-पानादिपरिष्ठापनिका तत्प्रभृतिषु कार्येषु विनिर्गतानां साधु-साध्वीनां परस्परमिलितानामेकद्वारे क्षेत्रे 'त एवं पूर्वोक्ता दोषा भवेयुः, अतस्तत्रापिन वर्तते स्थातुम् ॥
उपसंहरनाह[भा.२२८७] एते तिनि विभंगा, पढमे सुत्तम्मि जे समक्खाया।
जो पुन चरिमो भंगो, सो बिइए होइ सुत्तम्मि ।। वृ-एका वगडा एकं द्वारम् १ एका वगडा अनेकानि द्वाराणि २ अनेका वगडा एकं द्वारम् ३ एते त्रयोऽपि भङ्गा ये समाख्यातास्ते प्रथमे वगडासूत्रे प्रत्येतव्याः। तच्च प्रागेव व्याख्यातम् । यः पुनः 'चरमोभङ्गः' सअनेकावगडा अनेकानि द्वाराणीति लक्षणः स द्वितीये वगडासूत्रे द्रष्टव्यः ।। तच्छेदम्
मू. (११) से गामंसिवाजावरायहाणिसिवा अभिनिव्वगडाएअभिनिदुवाराएअभिनिक्खमणप्पवेसाए कप्पइ निग्गंधाण य निग्गंधीण य एगयओ वत्थए। __ वृ-अथ ग्रामे वा यावदाजधान्यां वा 'अभिनिवगडाके' निपातानामनेकार्थत्वाद् अभिइतिअनेका नि इति-नियता वगडाः-परिक्षेपाः यत्र, यद्वा 'अभि-नि'शब्दौ पृथगर्थद्योतको द्रष्टव्य, ततश्चपृथग्-अनेकावगडायत्र तदभिनिवगडाकं तत्र । एवमभिनिद्वारकेऽभिनिष्क्रमण-प्रवेशके
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org