________________
प्रज्ञापनाउपाङ्गसूत्रं - १-५/-/-/३२१
वृ. व्यन्तरा यथाऽसुरकुमाराः, ज्योतिष्कवेमानिका अपि तथैव, नवरं ते स्थित्या त्रिस्थानपतिता वक्तव्याः, एतच्च प्रागेव भावितं ।
उपसंहारमाह- 'सेत्तं जीवपज्जवा' एते जीवपर्यायाः । सम्प्रत्यजीवपर्यायान् पृच्छति
२०६
मू. (३२२) अजीवपज्जवा णं भंते! कइविहा पन्नत्ता ?, गोयमा ! दुविहा पन्नत्ता, तंजहारुविअजीवपज्जवाय अरूविअजीवपज्जवा य, अरूविअजीवपज्जवा णं भंते! कइविहा पन्नत्ता ?, गोयमा ! दसविहा पन्नत्ता, तंजहा-धम्मत्थिकाए धम्मत्थिकायस्स देसे धम्मत्थिकायस्स पएसा अहम्मत्थिकाए अहम्मत्थिकायस्स देसे अहम्मत्थिकायस्स पएसा आगासत्थिकाए आगासत्थिकायस्स देसे आगासत्थिकायंस्स पएसा अद्धासमए ।
वृ. 'अजीवपज्जवाणं' इत्यादि, 'रूविअजीवपज्जवा य अरूविअजीवपज्जवाय' इति रूपमिति उपलक्षणमेतत् गन्धरसस्पर्शाश्च विद्यन्ते येषां ते रूपिणः ते च ते अजीवाश्च रूप्यजीवाः तेषा पर्याया रूप्यजीवर्यायाः (पुद्गलपर्याया) इत्यर्थः, तद्विपरता अरूप्यजीवपर्यायाः, अमूर्त्ताजीवपर्याया इति भावः, 'धम्मत्थिकाए' इत्यादि, धर्मास्तिकाय इति परिपूर्णमवयवि द्रव्यं, धर्मास्तिकायस्य देश :- तस्यैवार्द्धादिरूपो विभागः, धम्र्मास्तिकायस्य प्रदेशाः तस्यैव निर्विभागाः भागाः, एवं त्रिकमधर्मास्तिकाये आकाशास्तिकाये च भावनीयं एतावता चान्योऽन्यानुगमात्मकावयवावयविस्वरूपं धर्मास्तिकायदिकं वस्तित्वति प्रतिपादितं, दशमोऽद्धासमयः, नन्वत्र पर्याया वक्तुमुपक्रान्तास्तत्कथं द्रव्यमात्रोपन्यासः कृतः ?, उच्यते, पर्यायपर्यायिणोः कथंचिदभेदख्यापनार्थः, एवमुत्तरोऽपि ग्रन्थः, आह च मूलटीकाकारः - "अत्र सर्वत्र पर्यायपर्यायिणोः कथंचिदभेदख्यापनार्थमित्थं सूत्रोपन्यास' इति, परमार्थतस्त्वेतद्रष्टव्यं धर्मास्तिकायत्वं धर्मास्तिकायदेशत्वं धर्मास्तिकायप्रदेशत्वं इत्यादि० ।
मू. (३२३) रूविअजीवपज्रवाणं भंते! कइविहा पन्नत्ता ?, गोयमा ! चउव्विहा पन्नत्ता, तंजा-खंधा खंदेसा खंधपएसा परमाणुपुग्गला, ते णं भंते! किं संखेज्जा असंखेज्जा अनंता ?, गोयमा ! नो संखेज्जानो असंखेज्जा अमंता, से केणट्टेणं भंते! एवं वुच्चइ नो संखेज्जा नो असंखेजा अनंता ?, गोयमा ! अनंता परमाणुपुग्गला अनंता दुपएसिया खंधा जाव अनंता दसपएसिया खंधा अनंता संखिज्जपएसिया खंधा अनंता असंखिज्जपेसिया खंधा अनंता अणतपएसिया खंधा, से तेणट्टेणं गोयमा ! एवं वुच्चइ ते णं नो संखिज्जा नो असंखिज्जा अनंता ।
वृ. 'ते णं भंते! किं संखेज्जा' इत्यादि, ते स्कन्धादयः प्रत्येकं किं सङ्घयेय असङ्घयेयया अनन्ताः ?, भगवानाह - अनन्ताः, एतदेव भावयति- 'से केणट्टेणं भंते!' इत्यादि पाठसिद्धं । मू. (३२४) परमाणुपोग्गलाणं भंते! केवइया पञ्जवा पन्नत्ता ?, गोयमा ! परमाणुपोग्गलाणं अनंता पजवा पन्नत्ता, से केणट्टेणं भंते! एवं वुच्चइ-परमाणुपुग्गलाणं अनंता पज्जवा पन्नत्ता ?, गोयमा ! परमाणुपुग्गले परमाणुपोग्गलस्स दव्वट्टयाए तुल्ले पएसट्टयाए तुल्ले ओगाहणट्टयाए तुल्ले ठिईए सिय हीणे सिय तुल्ले सिय अब्भहिए जइ हीणे असंखिज्जइभागहीणे वा संखिज्जइभागहीणे वा संखिज्जइगुणहीणे वा असंखिज्जइगुणहीणे वा अह अब्भहिए असंखिज्जइभागअब्भहिए वा संखिज्जइभाग अब्भहिए वा संखिज्जगुण अब्भहिए वा असमंखिञ्जगुण्डभहिए वा, कालवन्नपजवेहिं सिय हीणे सिय तुल्ले सिय अब्भहिए जइ हीणे अमंतभागहीणे वा असंखिजइभागहीणे वा
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org