________________
१७८
प्रज्ञापनाउपाङ्गसूत्र-१-४/-/२७/२९८
केवइयंकालं ठिईपन्नत्ता?, गोयमा! जहन्त्रेणं सत्तरससागरोवमाइंउक्कोसेणंबावीसंसागरोवमाइं, अपज्जत्तयतमप्पभापुढविनेरइयाणं भंते ! केवइयं कालं ठिई पन्नत्ता?, गोयमा ! जहन्नेणवि अंतोमुहत्तं उक्कोसेणवि अंतोमुहत्तं, पञ्जत्तगतमप्पभापुढविनेरइ-याणं भंते! केवइयं कालं ठिई पन्नत्ता?, गोयमा! जहन्नेणं सत्तरस सागरोवमाइंअंतोमुत्तूणाइंउकोसेणंबावीसंसागरोवमाई अंतोमुहुत्तूणाई॥
अहेसत्तमापुढविनेरइयाणं भंते ! केवइयं कालं ठिई पन्नत्ता?, गोयमा ! जहन्नेणं बावीसं सागरोवमाई उक्कोसेणं तित्तीसं सागरोवमाइं अपज्जत्तगअहेसत्तमपुढविनेरइयाणंभंते ! केवइयं कालं ठिई पन्नत्ता ?, गोयमा ! जहन्नेणवि अंतोमुहत्तं उक्कोसेणवि अंतोमुहत्तं, पञ्जत्तगअहेसतमपुढविनेरइयाणं भंते ! केवइयं कालं ठिई पन्नत्ता?, गोयमा ! जहन्नेणं बावीसं सागरोवमाई अंतोमुहुत्तूणाई उक्कोसेणं तेत्सं सागरोवमाइं अंतोमुहतूणाई।
वृ.इदानींचतुर्थमारभ्यते, तस्यचायमिसम्बन्धः-इहानन्तरपदे दिगनुपातादिनाऽल्पबहुत्वसङ्ख्या निर्धारिता, अस्मिंस्तुतयाऽल्पबहुत्वसङ्ख्यया निर्धारितानां सत्त्वानांजन्मतःप्रभृत्यामरणात् यन्नारकादिपर्यायरूपेणाव्यवच्छिन्नमवस्थानंतचिन्त्यते, अनेनसम्बन्धेनायातस्यास्येदमादिसूत्रम्
'नेरइयाणं भंते ! केवइयं कालं ठिई पन्नत्ता' इति, नैरयिकाणां भदन्त ! कियन्तं कलं स्थितिःप्रज्ञप्त?,तत्रस्थीयते–अवस्थीयतेअनयाआयुःकर्मानुभूत्येति स्थितिः,स्थितिरायुःकर्मानुभूति वनमिति पर्यायाः यद्यप्यत्रजीवेन मिथ्यात्वदिभिरुपात्तानां कर्मपुद्गलानां ज्ञानावरणीयादिरूपतया परिणतानां यदवस्थानं सा स्थितिरिति प्रसिद्धं तथापि नारकादिव्यपदेशहेतुरायु:कर्मानुभूतिः, तथाहि-यद्यपिनरगतिपञ्चेन्द्रियजात्यादिनामकर्मोदयाश्रयोनारकात्वपर्यायस्थथापि नारकायुःप्रथमसमयसंवेदनकाल एवतन्निबन्धनं नारकक्षेत्रमप्राप्तोऽपिनारकस्य व्यपदेशं लभते, तथा च मौनीन्द्रं प्रवचनम्-“नेरइए णं भंते ! नेरइएसु उववज्जइ अनेरइए नेरइएसु उव०, गो० नेरइएनेरइएसुउव०नोअनेरइएनेरइएसुउव०"ततःसैवायुःका-नुभूतिरिह यथोक्तव्युत्पत्त्या स्थितिरभिधीयते, अत्रनिर्वचनमाह-'गोयमे'त्यादि, एतच्च पर्याप्ता-प्तविभागाभावेन सामान्यतः उक्त यदा तु पर्याप्तापर्याप्तविभागेन चिंता, तदेदं सूत्रम्
_ 'अपज्जत्तनेइयाणंभंते!' इत्यादि, इह अपर्याप्ता द्विविधाः-लब्ध्याकरणैश्च, तत्रनैरयिकदेवा असङ्खयेयवर्षायुषस्तिर्यग्मनुष्याः करणैरेवपर्याप्ताः, न लब्ध्या, लब्ध्यपर्याप्तकानांतेषुमध्ये उत्पादासम्भवात्, तत एते उपवातकाल एव करणैः कियन्तं कालमपर्याप्ता द्रष्टव्याः,शेषास्तुतिर्यग्मनुष्या लब्ध्याऽपर्याप्ताः उपपातकाले च, उक्तंच॥१॥ “नारगदेवा तिरिमणुयगमजा जे असंखवासाऊ ।
एए अप्पज्जत्ता उववाए चेव बोद्धव्वा ।। ॥२॥ सेसा य तिरिमणुया लद्धिं पप्पोववायकाले य।
दुहओविय भयइयव्वा पञ्जत्तियरे य जिनवयणं ।।" अपर्याप्तकाश्च जघन्यत उत्कर्षतो वाऽन्तर्मुहूर्त, अत उक्तम्-‘गोयमा ! जहन्नेणवि उक्कोसेणेविअंतोमुहुत्तं' अपर्याप्ताद्धाऽपगमेच शेषशकालःपर्याप्ताद्धा, तत उक्तंपर्याप्तसूत्रे-गोयमा जहन्नेणं दस वाससहस्साई अंतोमुहुत्तूणाई उक्कोसेणं तेत्तीससागरोवमाइंअंतोमुत्तूणाई" एतच्च
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org