________________
अष्टमाध्यायस्य तृतीयः पादः
पूर्वसंहिताप्रकरणम्
{रु-आदेशप्रकरणम् रु-आदेशः
(१) मतुवसो रु सम्बुद्धौ छन्दसि।१। प०वि०-मतुवसोः ६।१ रु ११ (सु-लुक्) सम्बुद्धौ ७१ छन्दसि ७।१
स०-मतुश्च वसुश्च एतयो: समाहार:-मतुवसु, तस्य-मतुवसो: (समाहारद्वन्द्व:)।
अनु०-पदस्य, संहितायामिति चानुवर्तते । अन्वय:-संहितायां छन्दसि मतुवसो: पदस्य सम्बुद्धौ रु: ।
अर्थ:-संहितायां छन्दसि च विषये मत्वन्तस्य वस्वन्तय च पदस्य सम्बुद्धौ परतो रुरादेशो भवति ।
उदा०-(मत्वन्तम्) इन्द्र मरुत्व इह पाहि सोमम् (तै०सं० १।४।१८।१)। हरिवो मेदिनं त्वा (तै०सं० ४।७।१४।४) । (वस्वन्तम्) मीढ्वस्तोकाय तनयाय मृळ (ऋ० २।३३।१४)। इन्द्र साहः ।
आर्यभाषा: अर्थ-(संहितायाम्) सन्धि और (छन्दसि) वेदविषय में (मतुवसो:) मतुबन्त और वस्वन्त (पदस्य) पद को (सम्बुद्धौ) सम्बुद्धि-संज्ञक प्रत्यय परे होने पर (रु:) रु-आदेश होता है।
उदा०-(मत्वन्त) इन्द्र मरुत्व इह पाहि सोमम् (तै०सं०१।४।१८।१)। मरुत्व हे. मरुतोंवाले इन्द्र ! हरिवो मेदिनं त्वा (तै०सं० ४।७।१४।४)। हरिव: हे हरियोंवाले। हरि-किरण। (वस्वन्त) मीढ्वस्तोकाय तनयाय मुळ (ऋ० २।३३।१४)। मीढ्वः हे सेचन करनेवाले। इन्द्र साहः । साह-हे मर्षण करनेवाले इन्द्र।
सिद्धि-(१) मरुत्व: । मरुत्+मतुप । मरुत्+वत् । मरुत्व नुम्त्+सु। मरुत्वन्त+०। मरुत्वन् । मरुत्वरु। मरुत्वर् । मरुत्वः ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
