________________
२५
षष्ठाध्यायस्य प्रथमः पादः (७) बभ्रज। भ्रस्ज्+लिट् । भ्रस्+तिप्। भ्रस्ज्+णल् । भ्रस्ज्+अ। भ्रस्ज्+भ्रस्ज्+अ। भू ऋ अस् +भ्रस्ज्+अ। भ् अर् अ स् ज्+भ्रस्ज्+अ। भ+भ्रस्+अ। ब+भ्र०ज्+अ। बभ्रज।
यहां 'भ्रस्ज पाके' (तु०प०) धातु से लिट् प्रत्यय है। इसके अभ्यास 'भ्रस्ज्’ को इस सूत्र से सम्प्रसारण होता है। स्को: संयोगाद्योरन्ते च (८।२।२९) से 'भ्रस्ज्' के सकार का लोप होता है। शेष कार्य वव्रश्च' के समान है।
चङि सम्प्रसारणम्
(६) स्वापेश्चङि।१८ | प०वि०-स्वापे: ६१ चङि ७।१। अनु०-धातो:, सम्प्रसारणम् इति चानुवर्तते । अन्वय:-स्वापेर्धातोश्चङि सम्प्रसारणम् ।
अर्थ:-स्वापि-धातोश्चडि प्रत्यये परत: सम्प्रसारणं भवति । अत्र 'स्वापे:' इत्यनेन स्वपधातोर्णिजन्तस्य ग्रहणं क्रियते।
उदा०-असूषुपत् । असूषुपताम् । असूषुपन्।।
आर्यभाषा: अर्थ- (स्वापे:) स्वापि (धातो:) धातु को (चडि) चङ् प्रत्यय परे होने पर (सम्प्रसारणम्) सम्प्रसारण होता है।
उदा०-असूषुपत् । उसने सुलाया। असूषुपताम् । उन दोनों ने सुलाया। असुषुपन् । उन सबने सुलाया।
सिद्धि-असषपत् । जिष्वप+णिच् । स्वप्+इ। स्वाप्+इ। स्वापि+लुङ । अट्+स्वापि+च्लि+ल। अ+स्वापि+च+तिम् । अ+स्वापि+अ+ति। अ+स्वाप्+अ+त् । अ+स्वप्+अ+त् । अ+स् उ अ प्+अ+त् । अ+सुप्+अ+त् । अ+सुप्-सुप्+अ+त् । अ+सु+सुप्+अ+त् । अ+सू+षुप्+अ+त् । असूषुपत् ।
यहां निष्वप शये' (अ०प०) धातु से प्रथम हेतुमति च' (३।१।२६) से णिच् प्रत्यय है। णिजन्त स्वापि' धातु से लुङ् प्रत्यय करने पर णिश्रिद्रुनुभ्यः कर्तरि चङ्' (३।१।४८) से च्लि के स्थान में 'चङ्' आदेश, ‘णेरनिटि' (६।४ १५१) से णिच् का लोप, णौ चङ्युपधाया ह्रस्व:' (७।४।१) से 'स्वाप्' की उपधा को ह्रस्व होता है। 'चङि' से प्राप्त द्विवचन से पूर्व स्वप्' को सम्प्रसारण होकर पश्चात् द्विवचन होता है। 'दीर्घो लघो:' (७।४।९४) से अभ्यास के उकार को दीर्घ और आदेशप्रत्यययो:' (८।३।५९) से षत्व होता है। ऐसे ही-असूषुताम्, असूषुपन् ।