SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 336
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ ३१६ षष्ठाध्यायस्य द्वितीयः पादः अन्वय:-पुरे पूर्वपदम् अन्त उदात्त:, प्राचाम्।। अर्थ:-पुर-शब्दे उत्तरपदे पूर्वपदमन्तोदात्तं भवति, प्राचां देशेऽभिधेये। उदा०-ललाटस्य पुरमिति ललाटपुरम् । काञ्चीपुरम्। शिवदत्तपुरम्। कार्णिपुरम् । नामपुरम्। आर्यभाषा: अर्थ-(पुरे) पुर-शब्द उत्तरपद होने पर (पूर्वपदम्) पूर्वपद (अन्त उदात्त:) अन्तोदात्त होता है (प्राच्यम्) यदि वहां प्राच्य-भरत के देशविशेष का कथन हो। उदा०-ललाटपुरम् । ललाट का ग्राम । काञ्चीपुरम् । काञ्ची का ग्राम । शिवदत्तपुरम् । शिवदत्त का ग्राम। कार्णिपुरम् । कार्णि का ग्राम। नार्मपुरम् । नार्म का ग्राम । सिद्धि-ललाटपुरम् । यहां ललाट और पुर शब्दों का षष्ठी (२।२।८) से षष्ठीतत्पुरुष समास है। इस सूत्र से प्रागदेशवाची समास में पुर-शब्द उत्तरपद होने पर ललाट पूर्वपद को अन्तोदात्त स्वर होता है। ऐसे ही-काञ्चीपुरम् आदि। विशेष: शरावती (नदी) के दक्षिण-पूर्व का देश प्राच्य और पश्चिमोत्तर का उदीच्य कहलाता था। सम्भवत: अम्बाला जिले में बहनेवाली घाघर नदी शरावती कही जाती थी और वही प्राची और उदीची की सीमाओं को अलग करती थी (पाणिनिकालीन भारतवर्ष, पृ०४२)। अन्तोदात्तम् (६) अरिष्टगौडपूर्वे च।१००। प०वि०-अरिष्ट-गौडपूर्वे ७१ च अव्ययपदम् । स०-अरिष्टं च गौडश्च तौ-अरिष्टगौडौ, अरिष्टगौडौ पूर्वी यस्मिन् स:-अरिष्टगौडपूर्वः, तस्मिन्-अरिष्टगौडपूर्वे (इतरेतरयोगद्वन्द्वगर्भितबहुव्रीहिः)। अनु०-पूर्वपदम्, उदात्त:, अन्त:, पुरे इति चानुवर्तते। अन्वय:-अरिष्टगौडपूर्वे पुरे पूर्वपदम् अन्त उदात्त:। अर्थ:-अरिष्टगौडपूर्वे समासे पुर-शब्दे उत्तरपदे पूर्वपदमन्तोदात्तं भवति। उदा०- (अरिष्टम्) अरिष्टस्य पुरम् इति अरिष्टपुरम्। (गौडः) गौडस्य पुरम् इति गौडपुरम्।। आर्यभाषा: अर्थ-(अरिष्टगौडपूर्वे) अरिष्ट और गौड शब्द पूर्वपदवाले समास में (पुरे) पुर-शब्द उत्तरपद होने पर (पूर्वपदम्) पूर्वपद (अन्त उदात्त:) अन्तोदात्त होता है। उदा०- (अरिष्ट) अरिष्टपुरम् । अरिष्ट का ग्राम। (गौड) गौड़पुरम् । गौड का ग्राम।
SR No.003300
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 05
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1999
Total Pages754
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size25 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy