________________
पञ्चमाध्यायस्य प्रथमः पादः
यथाविहितं प्रत्ययः (ठक) -
(२) छेदादिभ्यो नित्यम् । ६३ ।
प०वि०-छेद-आदिभ्यः ५ । ३ नित्यम् १ । १ । स०-छेद आदिर्येषां ते छेदादय:, तेभ्य:-छेदादिभ्यः (बहुव्रीहि: ) । अनु० - तत् अर्हति इति चानुवर्तते ।
अन्वयः-तत् छेदादिभ्यो नित्यम् अर्हति यथाविहितं प्रत्ययः । अर्थ:- तद् इति द्वितीयासमर्थेभ्यश्छेदादिभ्यः प्रातिपदिकेभ्यो नित्यम् अर्हतीत्यस्मिन्नर्थे यथाविहितं प्रत्ययो भवति ।
उदा०-छेदं
नित्यमर्हति - छैदिकः । भेदं नित्यमर्हति - भैदिक
६५
इत्यादिकम्।
छेद । भेद | द्रोह । दोह । वर्त्त । कर्ष । सम्प्रयोग । विप्रयोग । प्रेषण । सम्प्रश्न। विप्रकर्ष । । विराग विरङ्गं च । । वैरङ्गिकः । इति छेदादयः ।
आर्यभाषा: अर्थ- (तत्) द्वितीया-समर्थ (छेदादिभ्यः) छेद-आदि प्रातिपदिकों से (नित्यम्) सदा (अर्हति) 'कर सकता है' अर्थ में यथाविहित प्रत्यय होता है।
उदा०-छेद को जो नित्य कर सकता है वह छैदिक । भेद को जो नित्य कर सकता है वह भैदिक इत्यादि ।
सिद्धि - छैदिक: । छेद+अम्+ठक् । छेद्+इक । छैदिक+सु । छैदिकः ।
यहां द्वितीया-समर्थ 'छेद' शब्द से नित्यमर्हत- अर्थ में 'आर्हादगोपुच्छ०' (५1१1१९) से यथाविहित 'ठक्' प्रत्यय है । पूर्ववत् ठू' के स्थान में 'इक्' आदेश और अंग को आदिवृद्धि होती है। ऐसे ही - भैदिकः ।
यत्+ठक्
Jain Education International
(३) शीर्षच्छेदाद् यच्च । ६४ ।
प०वि० - शीर्षच्छेदात् ५ | १ यत् १ । १ च अव्ययपदम् । अनु०-तत्, अर्हति, नित्यम्, ठक् इति चानुवर्तते। अन्वयः - तत् शीर्षच्छेदाद् नित्यम् अर्हति यत् ठक् च । अर्थ:-तद् इति द्वितीयासमर्थात् शीर्षच्छेदात् प्रातिपदिकाद् नित्यमर्हतीत्यस्मिन्नर्थे यथाविहितं यत् ठक् च प्रत्ययो भवति ।
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
