SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 223
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ २०६ पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् सिद्धि-(१) द्वितीयक: । द्वितीय+डि+कन् । द्वितीय+क। द्वितीयक+सु। द्वितीयकः । यहां सप्तमी-समर्थ, कालवाची द्वितीय' शब्द से भव-अर्थ में तथा रोग अर्थ अभिधेय में इस सूत्र से कन्' प्रत्यय है। ऐसे ही-चतुर्थकः । (२) विषपुष्पकः । यहां तृतीया-समर्थ, प्रयोजन (कारण) वाची विषपुष्प' शब्द से जनित-अर्थ में तथा रोग अर्थ अभिधेय में कन्' प्रत्यय है। ऐसे ही-काशपुष्पक: आदि। अस्मिन् (सप्तमी) अर्थप्रत्ययविधिः कन् (१) तदस्मिनन्नं प्राये संज्ञायाम्।८२। प०वि०-तत् ११ अस्मिन् ७१ अन्नम् १।१ प्राये ७१। संज्ञायाम् ७१। अनु०-कन् इत्यनुवर्तते। अन्वय:-तद् प्रातिपदिकाद् अस्मिन् कन् अन्नं प्राये संज्ञायाम्। अर्थ:-तद् इति प्रथमासमर्थाद् प्रातिपदिकाद् अस्मिन्निति सप्तम्यर्थे कन् प्रत्ययो भवति, यत् प्रथमासमर्थमन्नं चेत् प्रायविषयं भवति, संज्ञायां गम्यमानायाम् । प्राय: बाहुल्यम् । उदा०-गुडापूपा: प्रायेणान्नमस्याम्-गुडापूपिका पौर्णमासी । तिलापूपा: प्रायेणान्नमस्याम्-तिलापूपिका पौर्णमासी। आर्यभाषा: अर्थ-(तत्) प्रथमा-समर्थ प्रातिपदिक से (अस्मिन्) सप्तमी-विभक्ति के अर्थ में (कन्) कन् प्रत्यय होता है, (अन्नं प्राये) जो प्रथमा-समर्थ है वह यदि प्रायविषयक अन्न हो और (संज्ञायाम्) वहां संज्ञा अर्थ की प्रतीति हो। उदा०-गुडापूप (गुड़ के पूड़े) इसमें प्रायश: (अधिकश:) बनते हैं यह-गुडापूपिका पौर्णमासी। श्रावण मास की पूर्णिमा। तिलापूप-तिल के पूड़े इसमें प्रायश: बनते हैं यह-तिलापूपिका पौर्णमासी। पौष मास की पूर्णिमा। ___ सिद्धि-गुडापूपिका। गुडापूप+जस्+कन्। गुडापूप+क। गुडापूपक+टाप् । गुडापूपिका+सु। गुडापूपिका। यहां प्रथमा-समर्थ, अन्नप्रायविषयक गुडापूप' शब्द से अस्मिन् (सप्तमी) अर्थ में तथा संज्ञा अर्थ की प्रतीति में इस सूत्र से कन् प्रत्यय है। स्त्रीत्व-विवक्षा में 'अजाद्यतष्टाप्' (4291४) से टाम् प्रत्यय और प्रत्ययस्थात०' (७।३।४४) से इत्त्व होता है। ऐसे ही-तिलापूपिका। Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003299
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 04
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1998
Total Pages536
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size20 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy