________________
३८६
पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम्
अनु० स:, अस्य, अभिजन इति चानुवर्तते ।
अन्वयः - स शण्डिकादिभ्योऽस्य व्योऽभिजनः ।
अर्थ:-स इति प्रथमासमर्थेभ्य: शण्डिकादिभ्यः प्रातिपदिकेभ्योऽस्येति षष्ठ्यर्थे ञ्यः प्रत्ययो भवति, यत् प्रथमासमर्थमभिजनश्चेत् स भवति ।
उदा० - शण्डिकोऽभिजनोऽस्य - शाण्डिक्यः । सार्वकेश्यः । सार्वसेन्यः । शण्डिक। सर्वकेश। सर्वसेन । शक । सट । रक। शङ्ख । बोध 1 इति शण्डिकादय: ।।
आर्यभाषा: अर्थ- (सः) प्रथमा-समर्थ (शण्डिकादिभ्यः) शण्डिक आदि प्रातिपदिकों से (अस्य) षष्ठी-विभक्ति के अर्थ में (ञ्यः) ञ्य प्रत्यय होता है (अभिजन: ) जो प्रथमा - समर्थ है यदि वह अभिजन' अभिधेय हो ।
उदा०- शण्डिक है अभिजन इसका यह शाण्डिक्य । सर्वकेश है अभिजन इसका यह सार्वकेश्य । सर्वसेन है अभिजन इसका यह सार्वसेन्य ।
सिद्धि - शाण्डिक्य: । शण्डिक + सु + ञ्य । शाण्डिक्+य । शाण्डिक्य+सु । शाण्डिक्यः । यहां प्रथमा-समर्थ, अभिजनवाची 'शण्डिक' शब्द से अस्य ( इसका ) अर्थ में इस सूत्र से व्य' प्रत्यय है । पूर्ववत् अंग को आदिवृद्धि और अंग के अकार का लोप होता है। ऐसे ही - सार्वकेश्य, सार्वसेन्य आदि ।
अण्+अञ्
{अभिजनः }
(५) सिन्धुतक्षशिलादिभ्यो ऽणञौ । ६३ । प०वि०-सिन्धु-तक्षशिलादिभ्यः ५ । ३ अण्-अत्रौ १ । १ ।
Ro- सिन्धुश्च तक्षशिला च ते सिन्धुतक्षशिले, सिन्धुतक्षशिले आदौ येषां ते सिन्धुतक्षशिलादयः, तेभ्यः - सिन्धुतक्षशिलादिभ्यः (इतरेतरयोगद्वन्द्वगर्भितबहुव्रीहि: ) ।
अनु० - स:, अस्य, अभिजन इति चानुवर्तते ।
अन्वयः -स सिन्धुतक्षशिलादिभ्योऽस्याणञ, अभिजनः ।
अर्थ :- स इति प्रथमासमर्थेभ्य: सिन्ध्वादिभ्यस्तक्षशिलादिभ्यश्च प्रातिपदिकेभ्योऽस्येति षष्ठ्यर्थे यथासंख्यम् अणञौ प्रत्ययौ भवतः, यत् प्रथमासमर्थम् अभिजनश्चेत् स भवति ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
