________________
प्रत्ययस्य लुप्
चतुर्थाध्यायस्य द्वितीयः पादः
(२) लुबविशेषे | ४ |
प०वि० - लुप् १ ।१ अविशेषे ७ । १ ।
स०-न विशेष इति अविशेष:, तस्मिन् - अविशेषे ( नञ्तत्पुरुषः ) । अनु० - प्राग्दीव्यतोऽणु, तेन, नक्षत्रेण युक्तः, काल इति चानुवर्तते । अन्वयः - तेन नक्षत्रेण युक्तः कालः प्राग्दीव्यतोऽण् लुप्, अविशेषे ।
अर्थ:-तेन-इति तृतीयासमर्थाद् नक्षत्रवाचिनः प्रातिपदिकाद्युक्त इत्यस्मिन्नर्थे पूर्वसूत्रेण विहितस्य प्राग्दीव्यतीयस्याण्-प्रत्ययस्य लुब् भवति, योऽसौ युक्तः कालश्चेत् स भवति, कालाविशेषेऽभिधेये ।
१६७
उदा० - पुष्येण युक्तः कालः - अद्य पुष्यः । कृत्तिकया युक्तः कालःअद्य कृत्तिका ।
प्रत्ययस्य लुप्
आर्यभाषा: अर्थ- (तेन) तृतीया - समर्थ (नक्षत्रेण) नक्षत्रवाची प्रातिपदिक से ( युक्त:) जुड़ा हुआ अर्थ में पूर्व सूत्र से विहित (प्राग्दीव्यतः ) प्राग्दीव्यतीय (अण्) अण् प्रत्यय का ( लुप्) लोप होता है (कालः) जो युक्त है यदि वह काल हो ( अविशेषे ) किन्तु वहां कालविशेष अर्थ अभिधेय न हो ।
उदा० - पुष्येण युक्त: काल:- अद्य पुष्यः । पुष्य नक्षत्र से युक्त काल-आज पुष्य' नक्षत्र है. । कृत्तिकया युक्त: काल:- अद्य कृत्तिका । कृत्तिका नक्षत्र से युक्त काल-आज 'कृत्तिका' नक्षत्र है।
Jain Education International
-
सिद्धि - अद्य पुष्यः । पुष्य+टा - अण्। पुष्य+0। पुष्य+सु । पुष्यः ।
यहां नक्षत्रवाची 'पुष्य' शब्द से युक्त अर्थ में विहित प्राग्दीव्यतीय 'अण्' प्रत्यय का, रात्रि आदि कालविशेष की अविवक्षा में इस सूत्र से लोप होता है। ऐसे हीअद्य कृत्तिका ।
(३) संज्ञायां श्रवणाश्वत्थाभ्याम् । ५ ।
प०वि० - संज्ञायाम् ७ । १ श्रवण - अश्वत्थाभ्याम् ५।२। सo - श्रवणश्च अश्वत्थश्च तौ-श्रवणाश्वत्थौ, तौ-श्रवणाश्वत्थौ, ताभ्याम्श्रवणाश्वत्थाभ्याम् (इतरेतरयोगद्वन्द्वः) ।
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
