Pravachanasara

SR No.: 003289
Original Sutra Author: N/A
Author: A N Upadhye
Publisher: Shrimad Rajchandra Ashram
Publication Year: 1964
Total Pages: 612
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 16 MB

Page 384

प्रवचनसारः
२१९
स्पर्शः पुद्गलानां बन्धो जीवस्य रागादिभिः ।
अन्योन्यस्यावगाहः पुद्गलजीवात्मको भणितः ॥ ८५॥ यस्तावदन कर्मणां स्निग्धरूक्षत्वस्पर्शविशेषेरेकत्वपरिणामः स केवलपुद्गलबन्धः। यस्तु जीवस्यौपाधिक मोहराग द्वेषपर्यायै रेकखपरिणामः स केवलजीवबन्धः। यः पुनः जीवकर्मपुद्गलयोः परस्परपरिणामनिमित्तमात्रत्वेन विशिष्टतरः परस्परमवगाहः स तदुभयबन्धः ॥ ८५॥ अथ द्रव्यबन्धस्य भावबन्धहेतुकखमुज्जीवयति
सपदेसो सो अप्पा तेसु पदेसेसु पुग्गला काया। पविसंति जहाजोग्गं चिटुंति हि जति बज्झंति ॥ ८६ ॥ सप्रदेशः स आत्मा तेषु प्रदेशेषु पुद्गलाः कायाः।
प्रविशन्ति यथायोग्यं तिष्ठन्ति हि यान्ति बध्यन्ते ॥ ८६॥ अयमात्मा लोककाशतुल्यासंख्येयप्रदेशवात्सप्रदेशः । अथ तेषु तस्य प्रदेशेषु कायवाडास्वकीयस्निग्धरूक्षोपादानकारणेन च परस्परस्पर्शसंयोगेन योऽसौ बन्धः स पुद्गलबन्धः । जीवस्स रागमादीहिं जीवस्य रागादिभिर्निरुपरागपरमचैतन्यरूपनिजात्मतत्त्वभावनाच्युतस्य जीवस्य यद्रागादिभिः सह परिणमनं स जीवबन्ध इति । अण्णोण्णस्सवगाहो पुग्गलजीवप्पगो भणिदो अन्योन्यस्यावगाहः पुद्गलजीवात्मको भणितः । निर्विकारस्वसंवेदनज्ञानरहितत्वेन स्निग्धरूक्षस्थानीयरागद्वेषपरिणतजीवस्य बन्धयोग्यस्निग्धरूक्षपरिणामपरिणतपुद्गलस्य च योऽसौ परस्परावगाहलक्षणः स इत्थंभूतबन्धो जीवपुद्गलबन्ध इति त्रिविधबन्धलक्षणं ज्ञातव्यम् ॥ ८५ ॥ अथ बन्धो 'जीवस्स रागमादीहिं' पूर्वसूत्रे यदुक्तं तदेव रागत्वं द्रव्यबन्धस्य कारणमिति विशेषेण समर्थयति-सपदेसो सो अप्पा स प्रसिद्धात्मा लोकाकाशप्रमितासंख्येयप्रदेशत्वात्तावत्सप्रदेशः । तेसु पदेसेसु पुग्गला काया तेषु प्रदेशेषु कर्मवर्गणायोग्यपुद्गलकायाः कर्तारः पविसंति प्रविशन्ति । कथम् । जहाजोग्गं मनोवचनकायवर्गणालम्बनवीर्यान्तरायक्षयोपशमबंध होता है, [अन्योन्यं] परस्परमें परिणामोंका निमित्त पाकर [अवगाहः] एक क्षेत्रमें जीवकर्मका बंध होना [पुद्गलजीवात्मकः] वह पुद्गलकर्म और जीव इन दोनोंका बंध [भणितः] कहा गया है ॥ भावार्थ-जब जीवके नवीन कर्मबंध होता है, तब वह तीन जातिका होता है। जो जीवके प्रदेशोंमें पूर्वबद्ध वर्गणा हैं, उनसे तो नूतन कर्मवर्गगा स्निग्ध रूक्ष भावकर बँधती हैं, और जो जीवके रागादि अशुद्धोपयोग होता है, उससे जीवबंध होता है, तथा जीव और पुद्गलके परिणमनसे निमित्त नैमित्तिकभावकर जो दोनोंका एकक्षेत्रावगाह है, वह आपसमें जीवपुद्गलका बंध होता है, इस प्रकार तीन जातिका बंध जानना चाहिये ॥ ८५ ॥ आगे द्रव्यबंधका कारण भावबंध है, ऐसा दिखलाते हैंसिः सो [आत्मा] यह आत्मा [सप्रदेशः] लोकप्रमाण असंख्यात प्रदेशी है, [तेषु प्रदेशेषु] उन असंख्यातप्रदेशोंमें [पुद्गलाः कायाः] पुद्गलकर्मवर्गगापिंड [यथायोग्य] मन, वचन, कायवर्गणाओंकी सहायतासे जो आत्माके प्रदेशोंका कंपरूप योगका परिणमन है, उसीके अनुसार [प्रविशन्ति]