Page Text
________________
६२)
प्रवचनसारः
१९५ अथ पर्यायव्यक्तीर्दर्शयति
णरणारयतिरियसुरा संठाणादीहिं अण्णहा जादा । पज्जाया जीवाणं उद्यादिहिं णामकम्मस्स ॥ ६१॥ नरनारकतिर्यकसुराः संस्थानादिभिरन्यथा जाता।
पर्याया जीवानामुदयादिभिर्नामकर्मणः ॥ ६१ ॥ नारकस्तिर्यमनुष्यो देव इति किल पर्याया जीवानाम् । ते खलु नामकर्मपुद्गलविपाककारणखेनानेकद्रव्यसंयोगात्मकलात् कुकूलाङ्गारादिपर्याया जातवेदसः क्षोभखिल्वसंस्थानादिभिरिव संस्थानादिभिरन्यथैव भूता भवन्ति ॥ ६१॥ अथात्मनोऽन्यद्रव्यसंकीर्णत्वेऽप्यर्थनिश्चायकमस्तिवं खपरविभागहेतुलेनोद्योतयति
तं सम्भावणिबद्धं दव्वसहावं तिहा समक्खादं । जाणदि जो सवियप्पं ण मुहदि सो अण्णदद्वियम्हि ।। ६२ ॥ तं सद्भावनिबद्धं द्रव्यस्वभावं त्रिधा समाख्यातम् ।
जानाति यः सविकल्पं न मुह्यति सोऽन्यद्रव्ये ॥ ६२ ॥ ॥६०॥ अथ तानेव पर्यायभेदान् व्यक्तीकरोति—णरणारयतिरियसुरा नरनारकतिर्यग्देवरूपा अवस्थाविशेषाः । संठाणादीहिं अण्णहा जादा संस्थानादिभिरन्यथा जाताः, मनुष्यभवे यत्समचतुरस्रादिसंस्थानमौदारिकशरीरादिकं च तदपेक्षया भवान्तरेऽन्यद्विसदृशं संस्थानादिकं भवति । तेन कारणेन ते नरनारकादिपर्याया अन्यथा जाता भिन्ना भण्यन्ते । न च शुद्धबुद्रुकस्वभावपरमात्मद्रव्यत्वेन । कस्मात् । तृणकाष्ठपत्राकारादिभेदभिन्नस्याग्नेरिव स्वरूपं तदेव । पज्जाया जीवाणं ते च नरनारकादयो जीवानां विभावव्यञ्जनपर्याया भण्यन्ते । कैः कृत्वा । उदयादिहिं णामकम्मस्स उदयादिभिर्नामकर्मणो निर्दोषपरमात्मशब्दवाच्यान्निर्णामनिर्गोत्रादिलक्षणाच्छुद्धात्मद्रव्यादन्यादृशैर्नामकर्मजनितैर्बन्धोदयोदीरणादिभिरिति । यत एव ते कर्मोदयजनितास्ततो ज्ञायन्ते शुद्धात्मस्वरूपं न संभवन्तीति ॥६॥ अथ स्वरूपास्तित्वलक्षणं परमात्मद्रव्यं योऽसौ जानाति स परद्रव्ये मोहं न करोतीति प्रकाशयति-जाणदि जानाति जो यः कर्ता । हैं ॥ ६० ॥ आगे द्रव्यपर्यायके भेद दिखलाते हैं—[हि] निश्चयसे [जीवानां] संसारी जीवोंके [नरनारकतियक्सुराः पर्यायाः] मनुष्य, नारकी, तिर्यंच और देवपर्याय हैं, वे [नामकर्मणः उदयात् पुद्गलविपाकी नामकर्मके उदयसे [संस्थानादिभिः ] संस्थान, संहनन, स्पर्श, रसादिके भेदोंसे [अन्यथा जाताः] स्वभावपर्यायसे भिन्न विभावस्वरूप उत्पन्न होते हैं। भावार्थ-जैसे अनि, गोबरके छानेसे तथा लकड़ी, तृण इत्यादि अनेक प्रकारके ईंधनके संयोगसे उत्पन्न अनेक तरहके आकारोंसे विभाव (विकार) रूप पर्याय सहित होती है, उसी तरह इस जीवके पुद्गलके संयोगसे देवादिक नाना विकार उत्पन्न होते हैं ॥ ६१ ॥ आगे यद्यपि परद्रव्योंसे आत्मा मिला हुआ है, तो भी स्वपरभेदके निमित्त स्वरूपास्तित्वको दिखलाते हैं—[यः] जो पुरुष [तं] उस पूर्वकथित [सदावनिबद्धं]
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 003289 |
| Book Title | Pravachanasara |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | A N Upadhye |
| Publisher | Shrimad Rajchandra Ashram |
| Publication Year | 1964 |
| Total Pages | 612 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 16 MB |