Page Text
________________
८१
यदायमात्मा दुःखस्य साधनीभूतां द्वेषरूपामिन्द्रियार्थानुरागरूपां चाशुभोपयोग भूमिकामतिक्रम्य देवगुरुयतिपूजादानशीलोपत्रासमीतिलक्षणं धर्मानुरागमङ्गीकरोति तदेन्द्रियसुखस्य साभूतां शुभपयोग भूमिकामधिरूढोऽभिलप्येत ॥ ६९ ॥
अथ शुभोपयोगसाध्यत्वेनेन्द्रियसुखमाख्याति—
७० }
प्रवचनसारः
जुत्तो सुण आदा तिरियो वा माणुसो व देवो वा । भूदो तावदि कालं लहदि सुहं इंदियं विविहं ॥ ७० ॥ युक्तः शुभेन आत्मा तिर्यग्वा मानुषो वा देवो वा । भूतस्तावत्कालं लभते सुखमैन्द्रियं विविधम् ॥ ७० ॥
अयमात्मेन्द्रियसुखसाधनीभूतस्य शुभोपयोगस्य सामर्थ्यात्तदधिष्ठानभूतानां तिर्यग्मानुषदेवत्व भूमिकानामन्यतमां भूमिकामवाप्य यावत्कालमवतिष्ठते, तावत्कालमनेकमकारमिन्द्रियरूपेण गाथाद्वयं, इति स्थलत्रयपर्यन्तं क्रमेण व्याख्यानं क्रियते । तद्यथा-अथ यद्यपि पूर्वं गाथाषट्केनेन्द्रियसुखस्वरूपं भणितं तथापि पुनरपि तदेव विस्तरेण कथयन् सन् तत्साधकं शुभोपयोगं प्रतिपादयति, अथवा द्वितीयपातनिका—-पीठिकायां यच्छुभोपयोगस्वरूपं सूचितं तस्येदानीमिन्द्रियसुखविशेषविचारप्रस्तावे तत्सा - कल्वेन विशेषविवरणं करोति-— देवदजदिगुरुपूजासु चेत्र दाणम्मि वा सुसीलेसु देवतायतिगुरुपूजासु चैव दाने वा सुशीलेषु उववासादिसु रत्तो तथैवोपवासादिषु च रक्त आसक्तः अप्पा जीवः सुहोव
गप्पगो शुभयोगात्मको भण्यते इति । तथाहि - देवता निर्दोषिपरमात्मा, इन्द्रियजयेन शुद्धात्मस्वरूपप्रयत्नपरो यतिः, स्वयं भेदाभेदरत्नत्रयाराधकस्तदर्थिनां भव्यानां जिनदीक्षादायको गुरुः, पूर्वोक्तदेवतायतिगुरूणां तत्प्रतिबिम्बादीनां च यथासंभवं द्रव्यभावरूपा पूजा, आहारादिचतुर्विधदानं च आचारादिकथितशीलव्रतानि तथैवोपवासा जिनगुणसंपत्त्यादिविधिविशेषाश्च । एतेषु शुभानुष्ठानेषु योऽसौ रतः द्वेषरूपे विषयानुरागे चाशुभानुष्ठाने विरतः, स जीवः शुभोपयोगी भवतीति सूत्रार्थः ॥ ६९ ॥ अथ पूर्वोक्तशुभोपयोगेन साध्यमिन्द्रियसुखं कथयति मुद्देण जुत्तो आदा यथा निश्चयरत्नत्रयात्मकशुद्धोपयोगेन युक्तो मुक्तो भूत्वाऽयं जीवोऽनन्तकालमतीन्द्रियसुखं लभते, तथा पूर्वसूत्रोक्तलक्षणशुभोपयोगेन युक्तः परिणतोऽयशीलों (स्वभावों ) में, [ उपवासादिषु ] आहार आदिके त्यागोंमें [ एव ] निश्चयसे [ रक्तः ] लवलीन है, [ 'स' आत्मा] वह जीव [ शुभोपयोगात्मकः ] शुभोपयोगी अर्थात् शुभ परिणामवाला है । भावार्थ - जो जीव धर्ममें अनुराग (प्रीति) रखते हैं, उन्हें इंद्रियसुखकी साधनेवाली शुभपयोगरूपी भूमिमें प्रवर्तमान कहते हैं ।। ६९ ।। आगे शुभोपयोगसे इंद्रियसुख होता है, ऐसा कहते हैं - [ शुभेन युक्तः ] शुभोपयोगकर सहित [ आत्मा ] जीव [ तिर्यक् ] उत्तम तिर्यंच [वा ]. अथवा [ मानुषः ] उत्तम मनुष्य [वा ] अथवा [ देवः ] उत्तम देव [ भूतः ] होता हुआ [ तावत्कालं ] उतने कालतक, अर्थात् तिर्यंच आदिकी जितनी स्थिति है, उतने समयतक, [ विविधं ] नाना प्रकार के [ ऐन्द्रियं सुखं ] इंद्रियजनित सुखोंको [ लभते ] पाता है । भावार्थ - यह जीव शुभ
प्रव. ११ Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 003289 |
| Book Title | Pravachanasara |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | A N Upadhye |
| Publisher | Shrimad Rajchandra Ashram |
| Publication Year | 1964 |
| Total Pages | 612 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 16 MB |