________________
उपनिषदों के अनुसार सृष्टि और मनुष्य का आहार
तैत्तरीयोपनिषद् में अधोलिखित प्रकार से सृष्टि की उत्पत्ति मानी गयी है।
(२) "तस्माद् वा एतस्मादात्मन आकाशः सम्भूतः । आकाशाद् चायुः । वायोरग्निः । अग्ने रापः। अद्भ्यः पृथिवी। पृथिव्याः औषधयः । औषधिभ्योऽन्नम । अन्नात पुरुषः । स वा एए पुरुषोऽन्न रसमयः । तस्ये दमेव शिरः । अयं दक्षण: पक्ष : अयमुत्तरः । अयमात्मा । इदं पुन्छ प्रतिष्ठा ।"
"तैत्तरीयोपनिषद्' पृ० ४३
अर्थात-- अनन्तर इस पुरुष से आकाश उत्पन्न हुआ । आकाश से वायु, वायु से अग्नि, अग्नि से जल, जल से प्रथिजी. 'पृथिवी से औषधि, औषधि से अन्न और अन्न से पुरुष । वह पुरुष अन्न रसमय है । उसका वही शिर है। यह दक्षिण भाग, यह वाम भाग, यही आत्मा और यह पुच्छ ही प्रतिष्ठा है।
"अन्नाद् वै प्रजाः प्रजायन्ते । याः काश्च पृथिवीः श्रिताः । अथोऽन्ने नैव जीवन्ति । अथैतदपि यन्त्यन्तत: । अन्नं हि भूतानां ज्येष्ठम । तस्मात्सर्वोषधमुच्यते । अन्नाद भूतानि जायन्ते, जातान्यन्नेन वर्धन्ते ।
अद्यतेऽत्ति च भूतानि तस्मादन्नं तदुच्यते इति” ।
"तैत्तरीयोपनिषद्” पृ०२३
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
