SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 251
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ २१४ श्रीमद्राजचन्द्रजैनशास्त्रमालायाम् । योगनिमित्तं ग्रहणं योगो मनोवचनकायसंभूतः । भावनिमित्तो बन्धो भावो रतिरागद्वेषमोहयुतः ॥१४८॥ ग्रहणं हि कर्मपुद्गलानां जीवप्रदेशवर्तिकर्मस्कन्धानुप्रवेशः । तत् खलु योगनिमित्तं । योगो वाङ्मनःकायकर्मवर्गणालम्बनात्मप्रदेशपरिस्पन्दः। बन्धस्तु कर्मपद्गलानां विशिष्टशक्तिपरिणामेनावस्थानम् । से पुनर्जीवभावनिमित्तः । जीवभावः पुना रतिरागद्वेषमोहयुतः । मोहनीयविपाकसंपादितविकार इत्यर्थः । तदत्र पुद्गलानां ग्रहणहेतुत्वादहिरङ्गकारणं योगः । विशिष्टशक्तिस्थितिहेतुत्वादन्तरङ्गकारणं जीवभाव एवेति ॥ १४८ ॥ योगनिमित्तेन ग्रहणं कर्मपुद्गलादानं भवति । योग इति कोऽर्थः । जोगो मणवयणकायसंभृदो योगो मनोवचनकायसंभूतः निःक्रियनिर्विकारचिज्ज्योतिः परिणामाद्भिन्नो मनोवचनकायवर्गणालंबनरूपो व्यापारः आत्मप्रदेशपरिस्पंदलक्षणो वीर्यान्तरायक्षयोपशमजनितः कर्मादानहेतुभूतो योगः भावणिमित्तो बंधो भावनिमित्तो भवति । स कः ? स्थित्यनुभागबंधः । भावः कथ्यते । भावो रदिरागदोसमोहजुदो रागादिदोषरहितचैतन्यप्रकाशपरिणतः पृथक्त्वादिकषायादिदर्शनचारित्रमोहनीयत्रीणि द्वादशभेदाव पृथग्भूतो भावो रतिरागद्वेषमोहयुक्तः । अत्र रतिशब्देन हास्याविनाभाविनोकषायान्तभूता रतिया । रागशब्देन तु मायालोमरूपो रागपरिणाम इति, द्वेषशब्देन तु क्रोधमानारतिशोकमयजुगुप्सरूपो द्वेषपरिणामो षटप्रकारो भवति । मोहशब्देन दर्शनमोहो गृह्यते इति । अत्र यतः कारणात्कर्मादानरूपेण प्रकृतिप्रदेशबंधहेतुस्ततः बहिरंग अन्तरंग कारणोंका स्वरूप दिखाते हैं;-[ योगनिमित्तं ग्रहणं ] योगोंका निमित्त पाकर कर्मपुद्गलोंका जीवके प्रदेशोंमें परस्पर एक-क्षेत्रावगाहसे प्रहण होता है, [ योगः मनोवचनकायसंभूतः ] योग मन-वचन-कायकी क्रियासे उत्पन्न होता है । | बंधः भावनिमित्तः ] ग्रहण तो योगोंसे होता है और बंध एक अशुद्धोपयोगरूप भावोंके निमित्तसे होता है । और [ भावः ] वह भाव कैसा है कि [ रतिरागमोहयुतः ] इष्ट अनिष्ट पदार्थों में रतिरागद्वेष मोहसे संयुक्त होता है । भावार्थ-जीवोंके प्रदेशोंमें कर्मोंका आगमन योगपरिणतिसे होता है । पूर्वको बंधी हुई कर्म-वर्गणाओंका अवलंबन पाकर आत्मप्रदेशोंका प्रकंपन होनेका नाम योगपरिणति है। और विशेषतया निज शक्तिके परिणामसे जीवके प्रदेशोंमें पुद्गलकर्मपिंडोंके रहनेका नाम बंध है । वह बंध मोहनीयकर्म संजनित अशुद्धोपयोगरूप भावके बिना जीवके कदाचिद नहीं होता । यद्यपि योगोंके द्वारा भी बंध होता है तथापि स्थिति अनुभागके विना जीवके उसका नाम मात्र ही ग्रहण होता है। क्योंकि बंध उसहीका नाम है जो स्थिति अनुभागकी विशेषता लिये हो, इसकारण यह बात सिद्ध हुई १बन्धः. २ योगात प्रकृतिप्रदेशबन्धौ । Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.002941
Book TitlePanchastikaya
Original Sutra AuthorKundkundacharya
Author
PublisherShrimad Rajchandra Ashram
Publication Year1969
Total Pages294
LanguageSanskrit, Hindi
ClassificationBook_Devnagari & Philosophy
File Size18 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy