SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 182
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ पश्चास्तिकायः। १४५ जातमलोकलोकं ययोः सद्भावतश्च गमनस्थितिः । द्वावपि च मतौ विभक्तावविभक्तो लोकमात्रौ च ॥ ८७ ॥ धर्माधर्मों विद्यते । लोकालोकविभागान्यथानुपपत्तेः । जीवादिसर्वपदार्थानामेकत्र वृत्तिरूपो लोकः । शुद्धैकाकाशवृत्तिरूपोऽलोकः । तत्र जीवपुद्गलौ स्वरसतं एव गतितत्पूर्वस्थितिपरिणामापन्नौ । तयोर्यदि गतिपरिणामं तत्पूर्वस्थितिपरिणामं वा स्वयमनुभवतोर्बहिरङ्गहेतू धर्माधर्मों न भवेताम् . तदा तयोनिरर्गलगतिस्थितिपरिणामत्वादलोकेऽपि वृत्तिः केन वार्येत ? ततो न लोकालोकविभागः सिध्येत । धर्माधर्मयोस्तु जीवपुद्गलयोगैतितत्पू. वस्थित्योबहिरङ्गहेतुत्वेन सद्भावेऽभ्युपगम्यमाने लोकालोकविभागो जायत इति । किञ्च धर्माधर्मों द्वावपि परस्परं पृथग्भूतास्तित्वनिवृत्तत्वाद्विभक्तौ । एकक्षेत्रावगाढत्वाद विभक्तो। कस्माजातं ? जेसिं सब्भावदो य ययोर्धर्माधर्मयोः स्वभावतश्च । न केवल लोकालोकद्वयं जातं । गमणठिदी गतिस्थितिश्चैतौ द्वौ । कथंभूतौ ? दोवि य मया द्वौ धर्माधौं मतौ संमतौ स्तः अथवा पाठांतरं "अमया" अमयौ न केनापि कृतौ विभत्ता विभक्तौ भिन्नौ अविभत्ता अविभक्तौ लोयमेत्ता य लोकमात्रौ चेति । तद्यथा-धर्माधमौं विद्यते लोकालोकसद्भावाद, षडद्रव्यसमूहात्मको लोकः तस्माद्बहिर्भूतं शुद्धमाकाशमलोकः, तत्र लोके गतिं तत्पूर्वकस्थितिमास्कंदतोः स्वीकुर्वतोर्जीवपुरलयोर्यदि बहिरंगहेतुभूतधर्माधर्मों न स्यातां तदा लोकादहिभू तबाह्यभागेपि गतिः केन नाम निषिध्यते ? न केनापि । ततो लोकालोकविभामादेव ज्ञायते धर्माधौं विद्यते । समाधान करनेके लिये आचार्य कहते हैं;-[ ययोः ] जिन धर्माधर्म द्रव्यके [ सद्भावतः ] अस्तित्व होनेसे [ अलोकलोकं ] लोक और अलोक [ जातं ] हुआ है [ च ] और जिनसे [ गमनस्थिति ] गति-स्थिति होती है वे [ द्वौ अपि 1 दोनों ही [ विभक्तो मतो ] अपने अपने स्वरूपसे जुदे जुदे कहे गये हैं, किंतु [अविभक्तौ ] एकक्षेत्र अवगाहसे जुदे जुदे नहीं हैं ।। च ] और [ लोकमात्री ] असंख्यातप्रदेशी लोकमात्र हैं । भावार्थ- यहाँ प्रश्न किया था कि-धर्म अधर्म द्रव्य है ही नहीं, आकाश ही गति स्थितिमें सहायक है, उसका समाधान इस प्रकार हुआ कि-धर्म अधर्म द्रन्य अवश्य हैं । यदि यह दोनों नहीं होते तो लोक अलोकका भेद नहीं होता । लोक उसको कहते हैं जहां जीवादिक समस्त पदार्थ हो । जहां एक आकाश ही है वह अलोक है। इस लिये जीक पुद्गलकी गति-स्थिति लोकाकाशमें है, अलोकाकाशमें नहीं है। यदि इन धर्म-अधर्मके गति-स्थिति निमित्लका गुण नहीं होता तो लोक अलोकका भेद दूर हो जाता । जीव और पुद्गल, दोनों ही द्रव्य गति-स्थिति अवस्थाको धारण करते हैं। इनकी गति-स्थितिमें बहिरंग कारण धर्म-अधर्म द्रव्य लोकमें ही । स्वभावतः. २ जीवपुद्गलयोः. ३ अङ्गीक्रियमाणे सति । १९ पञ्चा Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.002941
Book TitlePanchastikaya
Original Sutra AuthorKundkundacharya
Author
PublisherShrimad Rajchandra Ashram
Publication Year1969
Total Pages294
LanguageSanskrit, Hindi
ClassificationBook_Devnagari & Philosophy
File Size18 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy