SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 504
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ -४८७] १२. धर्मानुप्रेक्षा ३८५ सर्वतोमुखः । विश्वव्यापी विभुर्ता विश्वमूर्तिमहेश्वरः ॥ लोकपूरणमासाद्य करोति ध्यानवीयतः । आयुःसमानि कर्माणि भुक्तिमानीय तत्क्षणे ॥ ततः क्रमेण तेनैव स पश्चाद्विनिवर्तते। लोकपूरणतः श्रीमांश्चतुर्भिः समयैः पुनः ॥ काययोगे स्थितिं कृत्वा बादरेऽचिन्त्यचेष्टितः । सूक्ष्मीकरोति वाक्चित्तयोगयुग्मं स बादरम् ॥ काययोगं ततस्त्यक्त्वा स्थितिमासाद्य तद्वये । स सूक्ष्मीकुरुते पश्चात्काययोगं च बादरम् ॥ काययोगे ततः सूक्ष्मे पुनः कृत्वा स्थिति क्षणात् । योगद्वयं निगृह्णाति सद्यो वाक्चित्तसंज्ञकम् ॥ सूक्ष्म क्रिय ततो ध्यान स साक्षाड्यातुर्महति । सूक्ष्मैककाययोगस्थस्तृतीयं यद्धि पठ्यते ॥' इति ॥ ४८६ ॥ अथ चतुर्थशुफ़ध्यानं निरूपयति जोग-विणासं किच्चा कम्म-चउक्कस्स खवण-करणटुं। जं झायदि 'अजोगि-जिणो णिकिरियं तं चउत्थं च ॥ ४८७ ॥ छाया-योगविनाशं कृत्वा कर्मचतुष्कस्य क्षपणकरणार्थम् । यत् ध्यायति अयोगिजिनः निष्क्रियं च तत् चतुर्थ च ॥] तत् चतुर्थ निष्क्रिय व्युपरतक्रियानिवृत्त्याख्यं शुक्लध्यानं समुच्छिन्नक्रियाध्यानमपराभिधानं भवेत् । तत् किम् । यत् ध्यायति स्मरति । कः । अयोगिजिनः योगातिकान्तः चतुर्दशगुणस्थानवर्ती अयोगिकेवलिभट्टारकः पञ्चलध्वक्षरस्थितिकः । किं कृत्वा ध्यायति। योगविनाशं कृत्वा योगानाम् औदारिककाययोगादिसमस्तयोगानां विनाशः ध्वंसः तं विधाय विनष्टकर्मास्रव इत्यर्थः । किमर्थम् । कर्मचतुष्टयस्य कर्मणां वेदनीयनामगोत्रायुषां चतुष्टयस्य क्षपणकरणार्थ क्षयकरणनिमित्तम् । चतुर्थगुलध्यानस्यायोगी स्वामी। यद्यत्र मानसो व्यापारो नास्ति तथाप्युपचारक्रियया ध्यानमित्युपच्यते। पूर्ववृत्तिमपेक्ष्य घृतघटवत्, यथा घटः पूर्वे घृतेन भृतः पश्चात् रिक्तः कृतः घृतघट आनीयतामित्युच्यते तथा पूर्व मानसव्यापारत्वात् पुंवेदवद्वेति । तथा ज्ञानार्णवे। 'अयोगी त्यक्तयोगत्वात् केवलोऽत्यन्तनिर्वृतः । साधितात्मखभावश्च परमेष्ठी परं प्रभुः ॥' 'द्वासततिर्विलीयन्ते कर्मप्रकृतयो द्रुतम् । उपान्ये देवदेवस्य मुक्तिश्रीप्रतिबन्धकाः ॥' 'तस्मिन्नेव क्षणे साक्षादाविर्भवति निर्मलम् । समुच्छिन्नक्रियं ध्यानमयोगिपरमेष्ठिनः ॥ विलयं वीतरागस्य पुनर्यान्ति त्रयोदश । चरमे समये सद्यः पर्यन्ते जिनकी चेष्टा अचिन्त्य है ऐसे वे केवली भगवान् तब बादर काययोगमें स्थित होकर बादर वचनयोग और बादर मनोयोग को सूक्ष्म करते हैं ॥ पुनः काययोग को छोड़कर वचनयोग और मनोयोगमें स्थित होकर बादर काययोगको सूक्ष्म करते हैं ॥ उसके बाद सूक्ष्म काययोगमें स्थित होकर तत्क्षण ही वचनयोग और मनोयोगका निग्रह करते हैं ॥ उसके बाद सूक्ष्म काययोगमें स्थित हुए केवली भगवान् सूक्ष्मक्रिय नामक तीसरे शुक्लध्यानको ध्यानेके योग्य होते हैं । इस प्रकार तीसरे शुक्ल ध्यानका वर्णन समाप्त हुआ ॥ ४८६ ॥ आगे चौथे शुक्लध्यानका निरूपण करते हैं । अर्थ-योगका अभाव करके अयोगकेवली भगवान चार अघातिकर्मोंको नष्ट करनेके लिये जो ध्यान करते हैं वह चौथा व्युपरतक्रियानिवृत्ति नामका शुक्ल ध्यान है ॥ भावार्थ-चौदहवें गुणस्थानमें समस्त योगोंका अभाव हो जाता है । इसीसे उसे अयोगकेवली कहते हैं । अयोगकेवली गुणस्थानमें चौथा शुक्ल ध्यान होता है । यद्यपि ध्यानका लक्षण मानसिक व्यापारकी चंचलताको रोकना है और केवलीके मानसिक व्यापार नहीं होता, तथापि ध्यानका कार्य 'कर्मो की निर्जरा' के होनेसे उपचारसे ध्यान माना जाता है । चौथे शुक्लध्यानका वर्णन करते हुए ज्ञानार्णवमें भी कहा है-'योगका अभाव हो जानेसे चौदहवे गुणस्थानवर्ती अयोगी कहलाते हैं, वे परमेष्ठी और उत्कृष्ट प्रभु होते हैं। उन देवाधिदेवके चौदहवें गुणस्थानके उपान्त्य समयमें मोक्षलक्ष्मीकी प्राप्तिमें रुकावट डालनेवाली बहन्तर कर्म प्रकृतियाँ तुरन्त ही नष्ट हो जाती हैं । १ ग अयोगि, म अजोइ । २बतं निकिरियं च उत्थं । ३ ब शुक्काझणं । एसो इत्यादि । कार्तिके. ४९ Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.002713
Book TitleKartikeyanupreksha
Original Sutra AuthorSwami Kumar
AuthorA N Upadhye, Kailashchandra Shastri
PublisherParamshrut Prabhavak Mandal
Publication Year2005
Total Pages594
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari, Religion, & Spiritual
File Size15 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy