SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 181
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ ६२ खामिकार्तिकेयानुप्रेक्षा [गा० १२३किंचूणा होदि तसणाली इत्यत्र ऊनदण्ड प्रमाणं कथमिति, सप्तमपृथिव्याः श्रेणिबद्धादधोयोजनानां ३९९९, दंडाः ३१९९४ ६६६। सर्वार्थसिद्धरुपरियोजनानां १२, [दण्डाः ९६०००,] अष्टमपृथ्न्यां योजनानां ८, दण्डाः ६४०००। तस्या उपरि वायुत्रयदण्डाः ७५७५ । एते सर्वे दण्डाः ३२१६२२४१३। किंचिन्यूनत्रयोदशरजुप्रमाणत्रसनाड्यां त्रसास्तिष्ठन्तीत्यर्थः ॥ १२२ ॥ अथ स्थूलसूक्ष्मादिभेदेन जीवान् विभजति पुण्णा वि 'अपुण्णा वि य थूला जीवा हवंति साहारा । छबिह-सुहुमा जीवा लोयायासे वि सवत्थ ॥ १२३ ॥ [छाया-पूर्णाः अपि अपूर्णाः अपि च स्थूलाः जीवाः भवन्ति साधाराः । षड्डिधसूक्ष्माः जीवाः लोकाकाशे अपि सर्वत्र ॥] स्थूलाः बादराः बादरनामकर्मोदयनिष्पादितपर्यायाः। कथंभूतास्ते स्थूलाः । पूर्णाः अपि च अपूर्णा अपि च, पर्याप्ताः अपर्याप्ता अपि च जीवाः प्राणिनः । साहारा साधाराः पृथिव्यादिकमाधारमाश्रित्य भवन्ति तिष्ठन्तीत्यर्थः । अथवा जायन्ते उत्पद्यन्ते । 'आधारे थूलाओ' आधारे आश्रये वर्तमानशरीरविशिष्टा ये जीवास्ते सर्वेऽपि स्थूलाः बादरा इत्यर्थः इति गोम्मटसारे । सुहुमा सूक्ष्माः सूक्ष्मनामकर्मोदयापादितपर्याया जीवाः प्राणिनः षड्विधाः षड्वेदाः। पृथिवीकायिकसूक्ष्मः १, जलकायिकसूक्ष्मः २, तेजस्कायिकसूक्ष्मः ३, वायुकायिकसूक्ष्मः ४, नित्यनिगोदवनस्पतिकायिकसूक्ष्मः ५, इतरनिगोदवनस्पतिकायिकसूक्ष्मजीवाः ६, इति षोढा । लोकाकाशे सर्वत्र सर्वलोके, जले स्थले आकाशे वा, निरन्तराः आधारानपेक्षितशरीराः जीवाः सूक्ष्मा भवन्ति । जलस्थलरूपाधारेण तेषां शरीरगतिप्रतिघातो नास्ति, अत्यन्तसूक्ष्मपरिणामत्वात् । ते जीवाः सूक्ष्माः निराधारा निरन्तरास्तिष्ठन्ति उत्पद्यन्ते च ॥ १२३ ॥ पुढवी-जलग्गि-वाऊ चत्तारि वि होति' बायरा सुहुमा ।। साहारण-पत्तेया वणप्फदी पंचमा दुविहा ॥ १२४॥ [छाया-पृथ्वीजलाग्निवायवः चत्वारः अपि भवन्ति बादराः सूक्ष्माः । साधारणप्रत्येकाः वनस्पतयः पञ्चमाः द्विविधाः ॥] पृथिवीजलामिवायवश्चत्वारोऽपि जीवा बादराः सूक्ष्माश्च भवन्ति । पृथिवीकायिकजीवा बादराः सूक्ष्माश्च अर्थ-कमधनुषका प्रमाण ३२१६२२४१३ है । अनु० ] इतने धनुष कम तेरह राजूप्रमाण त्रसनालीमें त्रसजीव रहते हैं । सारांश यह है कि लोककी ऊँचाई १४ राजू है। इतनीही ऊँचाई बसनालीकी है । उसमेंसे सातवे नरकके नीचे एक राजूमें निगोदिया जीव ही रहते हैं । अतः एकराजू कम होनेसे १३ राजू रहते हैं । उनमेंभी सातवीं पृथ्वीके मध्यमें ही नारकी रहते हैं, नीचेके ३९९९३ योजन प्रमाण पृथ्वीमें कोई त्रस नहीं रहता है । तथा ऊर्ध्वलोकमें सर्वार्थसिद्धि विमानतकही त्रसजीव रहते हैं । सर्वार्थसिद्धिसे ऊपरके क्षेत्रमें कोई त्रसजीव नहीं रहता है । अतः सर्वार्थसिद्धिसे लेकर आठवीं पृथिवीतकका अन्तराल १२ योजन, आठवीं पृथिवीकी मोटाई ८ योजन और आठवीं पृथ्वीके ऊपर ७५७५ धनुष प्रमाण क्षेत्र त्रसजीवोंसे शून्य है । अतः नीचे और ऊपरके उक्तधनुषोंसे कम १३ राजू प्रमाण प्रसनालीमें त्रसजीव जानने चाहिये ॥ १२२ ॥ अब स्थूल, सूक्ष्म आदि भेदसे जीवोंका विभाग करते हैं । अर्थ-पर्याप्तक और अपर्याप्तक, दोनोंही प्रकारके बादरजीव आधारके सहारेसे रहते हैं। और छह प्रकारके सूक्ष्मजीव समस्त लोकाकाशमें रहते हैं ॥ भावार्थ-जीव दो प्रकारके होते हैं-बादर और सूक्ष्म । बादर नामकर्मके उदयसे बादर पर्यायमें उत्पन्न जीवोंको बादर कहते है, और सूक्ष्मनामकर्मके उदयसे सूक्ष्म पर्यायमें उत्पन्न जीवोंको सूक्ष्म कहते हैं। सूक्ष्मजीवोंके भी छह भेद हैंपृथिवीकायिक, जलकायिक, तेजकायिक, वायुकायिक, नित्यनिगोद वनस्पतिकायिक और इतरनिगोद वनस्पतिकायिक । ये सब जीव पर्याप्त कभी होते हैं । और अपर्याप्त कभी होते हैं । जो बादर होते हैं, १वक म स ग यपुण्णा । २ ब ल स ग छविह। ३ ब मुहमा। ४ ल ग पुढवि । ५ व हुंति । ६ ब वणप्फदि । Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.002713
Book TitleKartikeyanupreksha
Original Sutra AuthorSwami Kumar
AuthorA N Upadhye, Kailashchandra Shastri
PublisherParamshrut Prabhavak Mandal
Publication Year2005
Total Pages594
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari, Religion, & Spiritual
File Size15 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy