Agam 40 Mool 01 Aavashyam Sutra Niryukti Part 02

SR No.: 002522
Original Sutra Author: Haribhadrasuri, Bhadrabahuswami
Publisher: Bherulal Kanhiyalal Kothari Religious Trust
Total Pages: 260
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_aavashyak
File Size: 12 MB

Page 36

27
आवश्यक हारिभद्रीया
पत्यबुद्धकरणे चरणं नासंति जिणवरिंदाणं । आहवभावकहणे पंचहि ठाणेहि पासत्था ॥ ११५१ ॥ व्याख्या -- प्रत्येकबुद्धाः - पूर्वभवाभ्यस्तोभयकरणा भरतादयस्तेषां करणं तस्मिन्नान्तर एव फलसाधके सति मन्दमतयश्वरणं नाशयन्ति जिनवरेन्द्राणां सम्बन्धिभूतमात्मनोऽन्येषां च पाठान्तरं वा 'बोधिं नासिंति जिणवरिंदाणं' कथं १'आहाकणे' ति कादाचित्कभावकथने - बाह्यकरणरहितैरेव भरतादिभिः केवलमुत्पादितमित्यादिलक्षणे, कथं नाशयन्ति १-पश्चभिः 'स्थानैः' प्राणातिपातादिभिः पारम्पर्येण करणभूतैः 'पार्श्वस्था' उक्तलक्षणा इति गाथार्थः ॥११५१ ॥ यतश्च - उम्मदेसणार चरणं नासिंति जिणवर्रिदानं । वावन्नदंसणा खलु न हु लम्भा तारिसा दहुं ॥ ११५२|| दारं |
व्याख्या - उन्मार्गदेशनया अनयाऽनन्तराभिहितं चरणं नाशयन्ति जिनवरेन्द्राणां सम्बन्धिभूतमात्मनोऽन्येषां च, अतः 'व्यापन्नदर्शनाः खलु' विनष्टसम्यग्दर्शना निश्चयतः, खस्वित्यपिशब्दार्थो निपातः, तस्य च व्यवहितः सम्बन्धस्तसुपरिष्टात् प्रदर्शयिष्यामः, 'न हु लब्भा तारिसा दहुं'ति नैव कल्पन्ते तादृशा द्रष्टुमपीति, किं पुनर्ज्ञानादिना प्रतिलाभयितुमिति गाथार्थः ॥ ११५२ ॥ सप्रसङ्गं गतं ज्ञानद्वारम् दर्शनद्वारमधुना, तत्र दर्शननयमतावलम्बी कृतिकर्माधिकार एवावगतज्ञाननयमत इदमाह -
जह नाणेणं न विणा चरणं नादंसणिस्स इय नाणं । न य दंसणं न भावो तेन र दिहिं पणिवयामो ॥ ११५३ ॥
व्याख्या -- यथा ज्ञानेन विना न चरणं, किन्तु सहैव, नादर्शनिन एवं ज्ञानं, किन्तु दर्शनिन एव, 'सम्यग्दृष्टेर्ज्ञानं मिथ्यादृष्टेर्विपर्यास' इति वचनात्, तथा न च दर्शनं न भावः, किन्तु भाव एव, भावलिङ्गान्तर्गतमित्यर्थः तेन कारणेन ज्ञानस्य
भावत्वाद्दर्शनस्य ज्ञानोपकारकत्वाद् रेति प्राग्वत् 'दिट्ठिन्ति प्राकृतशैल्या दर्शनमस्यास्तीति दर्शनी तं दर्शनिनं, 'प्रणमामः' पूजयाम इति गाथार्थः ॥ ११५३ ॥ स्यादेतत् सम्यक्त्वज्ञानयोर्युगपद्भावादुपकार्योपकारकभावानुपपत्तिरिति,
एतच्चासद्, यतः—
जुगपि समुत्पन्नं सम्मन्तं अहिगमं विसोहेइ । जह कायगमंजणाई जलदिडीओ विसोहंति ॥ ११५४ ॥
व्याख्या -- 'युगपदपि " तुल्यकालमपि 'समुत्पन्नं' सञ्जातं सम्यक्त्वं ज्ञानेन सह 'अधिगमं विशोधयति' अधिगम्यन्तेपछि पदार्था येन सोऽधिगमः - ज्ञानमेवोच्यते, तमधिगमं विशोधयति - ज्ञानं विमलीकरोतीत्यर्थः, अत्रार्थे दृष्टान्तमाह-यथा काचकाञ्जने जलदृष्टी विशोधयत इति, कचको वृक्षस्तस्येदं काचकं फलम्, अञ्जनं-सौवीरादि, काचकं चाखनं च काचकाञ्जने, अनुस्वारोऽत्रालाक्षणिकः, जलम् उदकं, दृष्टि:- स्वविषये लोचनप्रसारणलक्षणा, जलं दृष्टिश्च जलदृष्टी ते विशोधयत इति गाथार्थः ॥ ११५४ ॥ साम्प्रतमुपन्यस्तदृष्टान्तस्य दार्शन्तिकेनांशतः भावदिकां प्रतिपादयन्नाह
जह २ सुज्झइ सलिलं तह २ रुबाई पासई दिट्ठी । इय जह जह तत्तरुई तह तह तप्तागमो होए ।। ११५५ ॥
व्याख्या- यथा २ शुद्ध्यति सलिलं काचकफलसंयोगात् तथा तथा 'रूपाणि' तद्गतानि पश्यति द्रष्टा, 'इय' एवं यथा यथा 'तत्त्वरुचिः' सम्यक्त्वलक्षणा, संजायत इति क्रिया, तथा तथा 'तत्त्वागमः' तत्त्वपरिच्छेदो भवतीति, एवमुपकारकं सम्यक्त्वं ज्ञानस्येति गाथार्थः ॥ २१५५ ॥ स्यादेतत्- निश्चयतः कार्यकारणभाव एवोपकार्योपकारकभावः, स चासम्भवी युगपद्भाविनोरिति, अत्रोच्यते
कारणकज्जविभागो दीवपगासाण जुगवजम्मेवि । जुगवुप्पन्नंपि तहा हेऊ नाणस्स सम्मतं ॥ ११५६ ॥ व्याख्या-यथेह कारणकार्यविभागो दीपप्रकाशयोः 'युगपज्जन्मन्यपि' युगपदुत्पादेऽपीत्यर्थः, युगपदुत्पन्नमपि तथा 'हेतुः' कारण ज्ञानस्य सम्यक्त्वं यस्मादेवं तस्मात्सकलगुणमूलत्वाद्दर्शनस्य दर्शनिन एव कृतिकर्म कार्यम्, आत्मनाऽवि तत्रैव यतः कार्यः, सकलगुणमूलत्वादेवेति, उक्तं च- "द्वारं मूलं प्रतिष्ठानमाधारो भाजनं निधिः । धर्महेतोर्द्विषहस्य, सम्यग्दर्शनमिष्यते ॥ १ ॥ " अयं गाथाभिप्रायार्थः ॥ ११५६ ॥ इत्थं नोदकेनोचे सत्याहाचार्यः -
नाणस्स जइवि हेऊ सविसयनिययं तहावि सम्मतं । तम्हा फलसंपत्ती न जुजए नाणपखे व ॥ १ ॥ ( प्र०) जह तिखरुईवि नरो गंतुं दे संतरं नयविहृणो । पावेइ न तं देसं नयजुत्तो चेव पाउणइ ॥ २ ॥ ( प्र० ) इय नाणचरणहीणो सम्मदिट्ठीवि मुक्खदेसं तु । पाउणइ नेय नाणाइसंजुओ चैव पाउणइ ॥ ३ ॥ ( प्र० )
व्याख्या - इदमन्यकर्तृकं गाथात्रयं सोपयोगमितिकृत्वा व्याख्यायते, ज्ञानस्य यद्यपि 'हेतुः' कारणं सम्यक्त्वमिति योगः, अपिशब्दोऽभ्युपगमवादसंसूचकः, अभ्युपगम्यापि ब्रूमः, तत्त्वतस्तु कारणमेव न भवति, उभयोरपि विशिष्टक्षयोपकार्यत्वात् स्वविषय नियतमितिकृत्वा, स्वविषयश्चास्य तत्त्वेषु रुचिरेव, तथाऽपि, 'तस्मात्' सम्यक्त्वात् 'फलसंपत्ती जए' फलसम्प्राप्तिर्न युज्यते, मोक्षसुखप्राप्तिर्न घटत इत्यर्थः, स्वविषयनियतत्वादेव, असहायत्वादित्यर्थः, ज्ञानपक्ष
For Private Personal Use Only