Arthashastra aparnama Rajsiddhanta

SR No.: 002502
Original Sutra Author: Kautilya Acharya
Publisher: Singhi Jain Shastra Shiksha Pith Mumbai
Publication Year: 1959
Total Pages: 118
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Literature
File Size: 7 MB

Page 98

५३
सटिप्पन कौटलीयमर्थशास्त्रम् • अग्नेवालाधूमनीलता शब्दस्फोटनं च विषयुक्तस्य वयसां विपत्तिश्च । अन्नस्योष्मा मयूरग्रीवाभः शैत्यं आशुक्लिष्टस्येवं वैवयं सोदकत्वमस्विनत्वं च । व्यञ्जनानामाशुशुष्कत्वम् "क्वार्थध्यामफेनविच्छिन्नभावो गंधस्पर्शरसवधश्च । द्रवेषं हीनातिरिक्तच्छा-दर्शनं फेनपटलसीमंतो राजीदर्शनं च । रसस्य मध्ये नीला राजी पयसश्च ता[३७ द्वि.मा मद्यतोययोः काली । दनः श्यामा मधुनः श्वेता। द्रव्याणामाद्राणीमाशुम्लीनत्वमुत्पक्कभावः । वाथनीलश्यामता च । शुष्काणामाशुशातनं वैवर्ण्य च । कठिनानां मृदुत्वम् । मृदूनां च कठिनत्वम् । तदभ्यासे क्षुद्रजंतुवधश्च । आस्तरणप्रावरणानां ध्याममंडलता । तंतुरोमॅपक्ष्मशातनं च । लोहमणिमयानां पंकमलोपदेहता । "स्नेहरागंगौरवप्रभाववर्णस्पर्शवधश्चेति विषयुक्तस्य लिङ्गानि ।
विषपदस्य तु शुष्कश्यामवक्रता वाक्सङ्गः स्वेदो जॅम्भणं चातिमात्रं १ तदेव दर्शयमाह। २ शब्दोपलक्षितं भन्नादेरिति शेषः। ३ हस्तमृदितस्येव । ४ काथभावोऽमिट्यवधानेऽपि । ध्यामभावो द्रव्यान्तरास्पशेऽपि । फेनभावो विच्छिाभा.
वश्च तद्धेस्वभावेऽपि। ५ रसादिषु। ६ प्रकृतेर्विकारः। ७ *। ८ । ९ वल्लुरवटकादीनाम् । १० भाम्रादीनामााणां आशुम्हानत्वं हरितानामप्युत्पकभावः । काथता बंतादिदेशे
भ्यामता भीलता च ।। " कठिनानामिति शुष्कनालिकेरादीनाम् । १२ मृदूनामिति कदलीफलादीनाम् । १३ पिपीलिकादि। १४ तूलिकंबलादीनाम् । १५ ध्यामीकृतानि मंडलानि स्थाने स्थाने दृश्यते । १६ कर्षासादिमयानाम् । १७ अविमृगादिरोममयानाम् । १८ रलकादीनाम् । १९ लोहानि सुवर्णरजतताम्रकालायसादीनि तन्मयानाम् । २० पभरागादिमणिमयानाम् । २० पंकोपदेहता रजोधारणम् । २१ स्नेहादीनां वधः स्निग्धमस्निग्धम् । दृष्टरागस्य वैराग्यम् । गौरवस्य तुलने लघुत्वम् । प्रभा.
ववधो भ्रामकादीनां सामर्थ्यविनाशः। वर्णवधो रक्तस्य श्वेतत्वम् । स्पर्शवधः श्लक्ष्णं स्पृश्य
मानं परुषं भवतीत्यर्थः । २२ रागो लोहितादिविंशतिभेदः ।
२३ सामर्थ्यम्। २४ रागसमुदायः।
२५ श्लक्ष्णत्वम् । २६ शुष्कवक्रमाशंकया मुखशोखे(षे) सति, श्यामवक्रता उद्वेगाद् वैवर्ण्यम् । २७ *
1 Jvl अग्नेधूमनीलता । 2 SIG °स्यैव। 3 SIG अक्लिन्नत्वं । 4 SIG च क्वाथ। 5 SIG श्याम । 6 SIG फेनपटल; sv] फेनमण्डल। 7 SIG 'च' पतितः। 8 SI Gvl श्यामा च । 9s प्रम्लात?; svl JG प्रम्लान। 10 SIG 'श्यावता। 11 SIG °त्वं च। 12 SIG शे। 13 8JG सत्व। 14 SJG श्याम'; svl ध्यायश्याम; Jvl ध्यामश्याम । 15s पाकलोप; svl पंकमलो'; Ivl पंकलोप। 16 SI विषयुक्तलिङ्गानि; G इति विषयुकलिङ्गानि । 17 SIG श्याव । 18 sJG विज।