SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 59
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ चिकित्साकलिका | समविषमाशनाध्यशन पायसपिष्टकृतैरपि च कफः प्रकुप्यति मधौ च दिनादिषु ||३१|| फो गुर्वादिभिः प्रकुप्यति । गुरूणि माहिषाविकमांसदधिदुग्धकृशप्रभृतीनि । मधुराणि द्राक्षाखर्जूरशर्कराखण्ड प्रभृतीनि । अतिशीतानि स्वभाववर्याभ्यां छायाज्योत्स्नामहिषी दुग्धघृतप्रभृतीनि । दधि दुग्धनवान्नपयांसि प्रसिद्धानि । तिलविकारः पललादि । इक्षुभक्षः इक्षुविकारः । लवणानि सैंधवबिडसौवर्चलादीनि । अति दिवाशयनं दिवास्वप्नः । एभिर्हेतुभिः समविषमाशनाध्यशनादिभिः । समशनं "पथ्यापथ्यमिहैकत्र ज्ञेयं समशनं बुधैः " । विषमाशनं "बहु स्तोकमकाले च तज्ज्ञेयं विषमाशनम् " । अध्यशनं “ साजीर्णे भुज्यते यच्च तदध्यशनमुच्यते”। पायसं क्षीरेयी। पिष्टमयानि तन्दुलपिष्टविकाराः । मधौ वसन्ते । दिनादिषु पूर्वाह्नप्रदोषापराह्नकालेषु कफः प्रकोपं यातीति ॥३१ ॥ ૪૬ गुरु, मधुर, अतिशति द्रव्य तथा दही, दूध, नवीन अन्न, दूध से बने भक्ष्य, तिलविकृति ( तिल से बने पदार्थ ), गुड, खांड आदि गन्ने से बने द्रव्य, तथा नमक आदि के अत्यन्त सेवन से, दिन में अत्यन्त सोने से, समशन (पथ्य और अपथ्य का एकत्र सेवन ), विषमाशन ( मात्रा से अधिक अथवा न्यून अथवा अकाल में खाना ). अध्यशन ( पूर्व भुक्त पदार्थ के अजीर्णावस्था में रहते ही खाना ) से, खीर तथा उड़द, चावलों की पाठी से बने पदार्थों के खाने से, वसन्त ऋतु में अथवा दिन एवं रात्रि के पूर्व समय में कफ का प्रकोप होता है ॥ ३१ ॥ साम्प्रतमेभिः प्रकोप हेतुभिर्वातादयः शरीरे रोगान् कुर्वन्तीत्याह" इति प्रकोपकारणैः प्रकोपमेत्य सर्वगाः । समीरणादयस्तनौ रुजः सृजन्ति जन्तुषु ।। ३२ ।। समीरणादयो वातादयस्तनौ शरीरे प्रकोपं एत्य गत्वा । इति पूर्वोक्तैः प्रकोपकारणैः प्रकोपणैः सर्वगाः प्रसृतास्तनौ जंतुषु प्राणिषु रुजो रोगान् सृजन्ति विकारान् उत्पादयन्ति । तथा च सुश्रुतः - "कुपितानां हि दोषाणां शरीरे परिधावताम् । यत्र संग ः खवैगुण्याद् व्याधिस्तत्रोपजायते” इति ॥ ३२ ॥ पूर्वोक्त प्रकोपक कारणों से कुपित होकर शरीर में व्याप्त वात आदि दोष प्राणियों में रोगों को पैदा करते हैं ॥ ३२ ॥
SR No.002391
Book TitleChikitsa Kalika
Original Sutra AuthorN/A
AuthorNarendranath Mtra
PublisherMitra Ayurvedic Pharmacy
Publication Year
Total Pages274
LanguageSanskrit, Hindi
ClassificationBook_Devnagari
File Size18 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy