Page Text
________________
[ समासप्र० ] टीकाद्वयोपेता।
(२७७) (सुघोधिनी )-शाकपार्थिवादीनां मध्यमपदलोपः ॥ पृथिव्या ईश्वरः पार्थिवः । ईश्वरेऽर्थः । शाकः प्रियो यस्य स शाकप्रिय इत्यस्य पार्थिवशब्देन , सामामे कृते प्रिय इति मध्यमपदस्य लोपः । शाकपार्थिवः । बहुव्रीहिः कर्मधारयः ॥ देवानां पूजक इति षष्ठीतत्पुरुषः। तस्य ब्राह्मणशब्देन कर्मधारये पूजक इति मध्यमपदस्य लोपः । देवब्राह्मणः ॥
तत्त्वदी०) शाकपार्थिवादानीमिति ॥ मध्यमपदलोप इति पाठस्तु पूर्वपदस्य द्विपदखापेक्षयैव । अन्यथा कर्मधारयस्य त्रिपदत्वासम्भवादसंगतं सम्पद्येत । शाकपार्थिव इति बहुव्रीहिगर्भः कर्मधारयः । देवब्राह्मण इति षष्ठीतत्पुरुषगर्भः । उत्तरपदलोपः इति पाठे पूर्वपदान्तर्गतमुत्तरपदं ग्राह्यं न तु कर्मधारयस्य पार्थिवादेर्लोपप्रसङ्गात् ॥
(सहादेः सादिः) समासे सति सहादेः सादिरादेशः । सह पुत्रेण सपुत्रः । सहाश्चतीति सध्यङ् । समञ्चतीति सम्यङ् । तिरोऽञ्चतीति तिर्यङ् । विष्वव्यङ् । देवव्यङ् । लक्ष्मीर्जाया यस्य स लक्ष्मीजानिः । कुत्सितमन्नं कदन्नम् । ईषदुष्णं कोणम् । कवोष्णम् । कदुष्णम् । यौश्च भूमिश्च द्यावाभूमी । जाया च पतिश्च जम्पती । दम्पती । मातरपितरौ। कुपुरुषः । कापुरुषः॥ __ (सुबोधिनी)-सहादेः सादिः ॥ अनन्ताः सहादयः । सहादयश्च प्रयोगानुसारेण बोध्याः । बहुव्रीहेरवयवस्य सहस्य सो वा । यथा । पुत्रेण सहेति स सपुत्र: सहपुत्रो वा । बहुव्रीहिरयम् ॥ सहाञ्चतीति सहस्य सधिरादेशः क्विवन्तेऽञ्चतौ परे । सध्यङ् ॥ सङ्गतमश्चतीति संशब्दस्य समिरादेशः क्विवन्तेऽञ्चतौ परे । सम्यङ । तिरोऽश्चतीति तिरःशब्दस्य तिरिरादेशः विवन्तेऽश्चतौ । तिर्यङ्॥ विष्वगश्चतीति विष्वग्देवयोरदसश्च टेरदिरादेशः विवन्तेऽञ्चती विष्वद्रयङ् ॥ देवानञ्चतीति देवद्रयङ् ॥ एते तत्पुरुषा बोध्याः ॥ लक्ष्मीर्जायाऽस्येति जायाया जानिरादेशो बहुव्रीहौ। लक्ष्मीजानिः । कुत्सितमन्नमिति कुशब्दस्य कत् स्वराद्युत्तरपदे तत्पुरुषे । कदन्नम्।। त्रिवदरथतृणेषु कुशब्दस्य कत् । कुत्सितास्त्रय इति कत्रयः। कद्वदः । कद्रथः । कत्तुणम् ।। ईषदर्थे कुशब्दस्य कादेशः। ईषज्जलं काजलम् ॥ कुत्सितः पन्था इति। ऋक्पूरित्यप्रत्ययः । संख्याव्ययाभ्यामिति क्लीवता । कापथम् । काक्षः अक्षशब्देन तत्पुरुषोशिशब्देन बहुव्रीहिवा समासः॥ उष्णे परे कुशब्दस्य काकवकदादेशा इषदर्थे । कोष्णम् । कवोष्णम् । कदुष्णम् ॥ द्योश्च भूमिश्चेति देवताहन्दे दिवशब्दस्य द्यावा । द्यावाभूमी । पृथिवीशब्दे दिवशब्दस्य द्यावा दिवश्व । द्यावापृथिव्यौ । दिवस्पृथिव्यौ ॥ जाया च पतिश्चेति जायाया जं दं वा इन्दे । जम्पती । दम्पती । जद
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |