Page Text
________________
[ समासप्र० ] टीकाद्वयोपेता।
(२४९) इति ॥ दुःखमतीत इति दुःखातीतः । अतिपूर्वकादिगः कर्तरिक्तः॥ 'पत गतौ' चुरादिरदन्तोऽस्मात्कर्तरि क्त कूपपतितः ॥ ग्रामगतः। तुहिनमत्यस्तः इति तुहिनात्यस्तः। अत्यासो व्यतिक्रमः सोऽपि गतिविशेष एवेति कर्तरिक्तः ॥ सुखप्राप्तः॥ दुःखापन्नः ॥ ग्रामं गमीति ग्रामगमी। गमेरिनिरित्यौणादिको भविष्यत्काले इनिः। भविष्यत्यकस्येति सूत्रेण षष्ठीनिषधाकर्मणि द्वितीया ॥ अन्नं बुभुक्षुरित अन्नबुभुक्षुः । सान्ताऽशंसभिक्षिभ्य इत्युप्रत्ययः ॥ द्वितीयान्तः खट्वाशब्दः कालवाची च क्तान्तेन समस्यते । खट्वारूढा जाल्मः । नित्यसमासोऽयम् । “जाल्मोऽसमीक्ष्यकारी स्यात्" इत्यमरः॥ मासं प्रमित इति मासप्रमितः। 'माङ् माने' कर्तरि क्तः॥ अत्यन्तसंयागे द्वितीयान्त: कालवाची स्याद्यन्तेन समस्यते ॥ मुहूर्त सुखमिति मुहूर्तसुखम् । कालाध्वनोरिति द्वितीया ॥ तृतीयान्तं तदर्थकृतगुणवचनेन सह समस्यते । गुणमुक्त्वा यो द्रव्यमुक्तवान् स गुणवचनः । कर्तरि युट् । गुणश्चात्र 'सत्त्वे निविशते' इत्यादिलक्षणलक्षितो गृह्यते । छिन्नमस्त्यस्मिन्निति छिन्नम् । दात्रेण छिन्नमिति दात्रच्छिन्नम् । करणे तृतीया । 'छिदिर द्वैधीकरणे ।' अस्माद्भावे क्ते छिन्नशब्दः क्रियारूपापन्ने गुणे वर्तित्वा पश्चात् छिन्नमस्त्यस्मिन्निति छिन्नमित्यस्त्यर्थे लक्षणया तद्वति द्रव्य वर्तते इति गुणवचनः । तृतीयान्तं पूर्वसदृशसमोनार्थकलहनिपुणमिश्रश्लक्ष्णावरैः सह समस्यते । तुल्यार्थयागे इति समसदृशयोगे तृतीया । अन्योंगे तु समासविधानसाम
र्थ्यात् तृतीया । हेतौ तृतीया वा ॥ मासेन पूर्व इति मासपूर्वः ॥ मात्रा सदृश इति मातृसदृशः ॥ पित्रा सम इति पितृसमः ॥ माषेण उनम् इति माषोनम् ॥ माषण विकल इति माषविकलः ॥ वाचा कलह इति वाकलहः॥ आचारेण निपुण इति आचारनिपुणः ॥ गुडेन मिश्र इति गुडमिश्रः ॥ आचारेण श्लक्षण इत्याचारश्लक्ष्णः ॥ मासेन अवरोऽर्वागिति मासावरः । तृतीयान्ते कर्तृकरणे कृदन्तेन सह बहुलं समस्यते । हरिणा त्रात इति हरित्रातः । कणि क्तः । कर्तरि तृतीया ॥ नखैभिन्न इति नखभिन्नः। कणि क्तः । करणे तृतीया ॥ वातेन छेद्यम् इति वातच्छेद्य तृणम् । शक्याथै यः॥काकेन पेयेति काकपेया नदी । शक्याथै यः ॥ बहुलग्रहणात् क्वचिन्न । दात्रेण लूनवान् । हस्तेन कुर्वन् ॥ संस्कारकद्रव्यवाचकं तृतीयान्तमन्नेन सह समस्यते । दध्ना उपसिक्त आदन इति दध्योदनः। उपसकक्रियाद्वाराऽन्वयः । “भिस्सा स्त्री भक्तमन्धानमोदनोऽस्त्री" इत्यमरः ॥ गुडेन मिश्रा धानाः गुडधानाः । मिश्रणक्रियाद्वाराऽन्वयः। "धाना भृष्टयवे स्त्रियाम्" इत्यमरः ॥ तदर्थार्थवलिहितसुखरक्षितैः सह चतुर्थ्यन्तं समस्यते । यूपाय दारु इति यूपदारु । तादर्थं चतुर्थी ॥ अर्थेन नित्यसमासो विशेष्यलिङ्गता च एतद्वार्तिकाभावे तु विकल्पाधिकागत् पक्षे द्विजायार्थ इत्यपि स्यात् । द्वन्द्वतत्पुरुषयोः परपदस्यैवेति वक्ष्यमाणेन सर्वत्र पुँल्लिङ्गप्रयोगश्च स्यादर्थशब्दस्य पुँल्लिंगत्वादत इदमुक्तम ॥ भूतेभ्यो
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |