Page Text
________________
[ युष्मदस्मत्प्रक्रिया ] टीकाद्वयोपेता। ( १६५) ततः सुदसहित आम् केवल आम् च आकम् युष्मदस्मदोरन्त्यस्याकारश्च भवतीत्यर्थः।। तेनातियुष्माकम् अत्यस्माकमित्यादि सिद्ध्यतीति लघुभाष्यकर्तुरपि प्रयासो व्यर्थ एवायोगविभागेनात्वे कृते सुडाम इति सुटोऽपि सर्वादिकार्यत्वाद्गौणेऽप्रवृत्तः।तन्त्रादिना सामित्यस्य द्विरुच्चारणात् केवलस्याप्याम् आकमि च विहिते रूपसिद्धेः॥ “समस्यमाने द्वयेकत्ववाचिनी युष्मदस्मदी । समासार्थोऽन्यसंख्यश्चेद्युवावौ त्वन्मदावपि ॥ १॥" 'युवावौ द्विवचने' 'त्वन्मदेकत्वे' इति सत्रव्ये द्विवचनैकत्वशब्दो प्रकृत्यर्थपरौ न तु प्रत्ययपराविति व्याख्यातम् । तत्फलं जातिलिंगव्यक्तिसंख्याकारकात्यकः पञ्चको नामार्य इति पक्षाभिप्रायेण दर्शयति । चेद्यदि युष्मच्चास्मञ्च युष्मदस्मदी शब्दरूपे । समस्यते इति समस्यमाने समासविषयीक्रियमाणे । द्वौ च एकश्च दयेकौ । द्वयेकयार्भावः दयेकत्वं वक्त इति इयेकत्ववाचिनी स्तः। समासस्यार्थः समासार्थः विग्रहः । अन्यसंख्योऽन्यस्य पदार्थस्य संख्या यस्मिन्सोऽन्यसंख्यो युष्मदस्मदर्थगतसंख्येतरसंख्यायुक्तो भवतीत्यर्थः। तदा युष्मदस्मदोः स्थाने युवावौ त्वन्मदावप्यादेशो भवतः। द्विवचनैकत्वयोः प्रत्ययविशेषणत्वे तु न स्यातामित्यव्याप्तिः स्यादिति भावः॥१॥ “सिजसडेङस्सु परत आदेशाः स्युः सदैव ते । त्वाही यूय: वयो तुभ्यमह्यो तवममावपि ॥ २॥" नन्वेंव सिजस्डेङस्स्वपि युष्मदस्मदोर्यर्थवे युवावौ स्यातामेकार्थत्वे तु त्वन्मदावित्याशङ्कायामाह । एतासु विभक्तिषु परतो युष्मदस्मदोः स्थाने ते आदेशाः सदैव स्युः । के ते आदेशा इत्यत आह । त्वाही यूयवयावित्यादि ॥२॥ एते परत्वाद्धाधन्ते युवावो विषये स्वके । त्वन्मदावपि बाधन्ते पूर्ववद्विषये स्वतः॥ ३॥" एते त्वमहं यूयं वयं तुभ्यं मह्यं तव ममेत्यादेशाः स्वके विषये स्वे आत्मीये स्थाने युवावौ बाधन्ते । कस्मात्परत्वाद्विप्रतिषेधे परं कार्यमिति न्यायात् । उभयोस्तुल्यबलविरोधे सति सूत्रापेक्षया त्वमादयः परे त एव भवन्तीत्यर्थः । एते त्वमादयः । स्वतो विषये त्वन्मदावपि बाधन्ते पूर्ववत् उक्तन्यायेन । स्वत इत्यत्र सप्तम्यर्थे तस् ॥३॥" येकसंख्यः समासार्थी बहथं युष्मदस्मदी । तयोरद्वयेकतार्थत्वाावावौ त्वन्मदौ च न ॥ ४ ॥" यदा युष्मदस्मदी बह्वर्थे बहूनामों ययोस्ते बह्वर्थे भवतः। समासार्थों विग्रहः। द्वौ च एकश्च द्वयेको व्येकयोः संख्या यस्मिन् वयेकसंख्यो भवति । तदा युष्मदस्मदोः स्थाने युवावौ त्वन्मदावपि न स्तः । कस्मात् तयोर्युष्मदस्मदोः द्वौ च एकश्च दयेको द्वयेकयोर्भावः दयेकता द्वयेकताया अर्थः दयेकतार्थः दयेकतार्थस्य भावो दयेकतार्थत्वं न द्वयेकतार्थत्वमव्ये कतार्थत्वं तस्मात् दयेकतार्थत्वस्याभावात् ॥ ४॥ त्वां मां वाऽतिक्रान्त इति विग्रहे अपवादौ अतित्वम् अत्यहम् । त्वां मां वाऽतिक्रान्ताविति विग्रहे उत्सर्गत: त्वन्मदादेशे कृते गौणत्वेऽपि युष्मदस्मदोस्त्यदायत्वं भवति । आमावित्यत्र योगविभागेन यद्वयाख्यानान्तरं कृतं तस्यायं निष्कर्षोऽस्ति । गौणत्वेऽप्यनयोस्त्यदायत्वं
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |