________________
(२८२)
गतिसंज्ञा । अनेन विकल्पेन सकारः। पक्षे विसर्ग: । व्यवधानं कृत्वेत्यर्थः । अन्तब युपचाराद अवज्ञाप्यन्तधेिरिति पराभव कृत्वेत्यर्थों वा । तिरः कृत्वा-ऊध्वं स्थित काळं तिर्यक्कृत्वेत्यर्थः 'अन्तर्धारि 'कृगो निवा ।३।१११० सूत्राद् विकल्पेन गति-संज्ञा, गतिसज्ञाभावाच्च समासयबादेशाभावः । निरसशब्द: वाचकत्वसम्बन्धेन अन्तद्वय-वज्ञातिर्यग्भ वेषु वर्तते अथवा तिरसशब्द एषामर्थानां वाचकः ॥२॥
मुंसः ॥२॥३॥३॥ पुंसः सम्बन्धिनो रस्य कखपफि स् स्वात् । पुम्कोकिलः, पुंस्थातः, पुस्पाका, पुस्फलम् ॥३॥
पुमाश्चासौ कोकिलश्च पुम्सशब्द 'परस्य ।२।११८८। सूत्रात्सकारलोपः' 'पुमोऽशिटय० ।।३।९। सूत्रात् मकारस्य रकार: अनुस्वारपूर्वक:, पुस इत्यनेन रेफस्य सकारः । एव पुस्खात इत्याद्यपि । ननु 'पुमोऽशिटय०' ३१।३।९। सूत्र रत्वमपहाय सकार एव 'वधीयतां कि शिरोवेष्टनेन नासिकास्पर्शानुधानेनेति चेत् न रत्वविधानाभावे पुश्चरः, पुष्टिटिभः इत्यादयो न सिध्यन्तीति । न च 'सो रु: ।२।११७२। सूत्राद् त्वे तस्य शकारषकारादिः भविष्यतीति वाच्यं विधानसामर्सेन रूत्वाभावात् ॥३॥
शिरोऽधसः पदे समासैक्ये ।।३।४। अनयो रेफस्य परशम्वे परे स् स्यात्, समासक्ये । शिरम्पदम्, अधस्पदम् । समासेति किम् ? शिरः पदम् । ऐक्य इति किम् ? परमशिर:-पदम् ।।
... ननु कृत्रिमाकृत्रिमयोः कृषिमे कार्यसम्प्रत्ययः इति न्यायात् 'तदन्तं पदम् ।।१।२०। सूत्रण परिभाषितस्य ग्रहणं प्राप्नति तथापि समास इति । वचनादुत्तरपदमृते समासस्यासम्भवात् पदग्रहणानर्थक्यप्रसङ्गात् पद इति शब्दस्वरूपस्य ग्रहणादाह-पदशन्दे इति । ननु समास इति भणने एकवच
