Siddh Hemchandra Vyakaranam Part 01

SR No.: 002227
Original Sutra Author: N/A
Author: Darshanratnavijay, Vimalratnavijay
Publisher: Jain Shravika Sangh
Total Pages: 576
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 9 MB

Page 144

. (१३७)
कोष्टुना । क्रोष्ट्रोः क्रोष्ट्वोः ।९२॥
क्रोष्टूनामित्यत्र तु नित्यत्वात् पूर्वं नामादेशे स्वराभावान्न भवति । यद्यपि तृच्प्रत्ययान्तः शृगालवाची स्यात तथापि प्रयोगनियमो दुविज्ञान इति आदेशः कृत: । अयं भाव: - ‘णकतृ चौ ।५।१।४८। इति तृच्प्रत्यये एवमुणादितुन्प्रत्यये साध्यसिद्धिर्भविष्यतीत्यल त जादेश-विधानेन । तृन्प्रत्ययान्तस्य रुढ्या शगालवाचित्वं तजादेशविधानाभावे तु तच्प्रत्ययान्तस्य क्रियाशब्द. त्वाद्विशेषस्य वाचक: स्यादिति वाच्यं भीरु रमणात्यादिशब्दा यद्यपि क्रियाशब्दास्तथापि नारीवाचका भवन्ति तथाऽत्रापि तच्प्रत्ययान्तस्य रुढ या शृगाल - वाचित्वं स्यादिति चेन्मेवं तृजादेविधानाभावे क्रोष्टभ्याम्, क्रोष्ट्रभिः, क्रोष्टषु इत्यादि क्रोष्टशब्दस्य शगालवाचित्वे पूर्वण शेषे घुट्येव तृच अनेन टादौ स्वरादौ प्रत्यये एव तृच् अन्यत्र तुन्नेव । तुनः स्थानप्रवृत्तन तृचा ज्ञाप्यते यत्र तुनस्ताचादेशविधानं तत्र व शृगालवाचित्वम् तेन शृगाल. बाचित्वे सत क्रोष्टभ्यामित्यादिर्न भवति । क्रियाशब्दस्य तु सर्वथा तृच्छत्ययो भवत्येव ॥९॥
स्त्रियाम् ।१।४।९३।। ऋशः परस्य तुनः स्त्रीवृत्त स्तृच स्यात् । निनिमित्त एव । क्रोष्ट्री। कोष्ट्यो । क्रोष्ट्रीभ्याम् । पञ्चक्रोष्टभी रचः ॥१३॥
शस्तुनस्तृच पुसि स्त्रियां च' इत्येकयोगाकरणात् 'घुटि' इति . नानुवर्तते । न चैकयोगकरणे 'स्त्रियाम्' इत्यस्योत्तर-सूत्र'ऽनुवृत्तिर्न स्यादिति वाच्यम् असमस्तनिर्देशात्स्यादेव अन्यथा 'पुस्त्रियोः' इति कुर्यात् । पञ्चक्रोष्टभी रथरिति - 'सो रू: ।२।११७२। 'रो रे लुग्दी०' ।१।३।४११ इति पञ्चभिः क्रोष्ट भि: क्रीता: पञ्चक्रोष्टारस्तः 'मूल्यैः क्रीते' ।।४।१५०॥ इतीकण् 'अनाम्न्यद्वि:०' ।६।४।१।१॥ इतीकण्लुपि ङ यादेगौर्णस्या० ।२।४।९५। इति निवृत्तावपि निनिमित्तत्वादेशस्य निमित्ताभावे नैमित्तिकस्याप्यभावः' इति न्यायेन निवत्तिनं भवति । निनिमित्तादेशविधानादेव' क्यङमानिपित्तद्धिते' ।३।२०५०। इति पु वद्भावो न भवत्यन्यथा पुवद्भावे हि आदेशोनिवर्तेत । ननु 'बुटि' इति नानुवर्तते परं 'स्यादौ' इत्यस्यानुवृत्ति