________________
૯૧૨
ઉપમિતિ ભવપ્રપંચ કથા. શર અને હેમંત એ બે જ ઋતુઓ પસાર થઈ છે અને હાલ શિશિર ઋતુને કાળ વર્તે છે. જુઓ - શિશિર વર્ણન.
પ્રિયંગુની લતાઓ ઉપર સુંદર માંજરે આવી ગઈ છે. રદ્ધ (લોધ) નામના વૃક્ષોની વલરીએ વિકાસથી જાણે હસતી હોય તેવી સુંદર લાગે છે. તિલકનાં વજેમાં અત્યારે કળીઓ અને માંજરે - ભરાઈ નીકળેલી દેખાય છે. વળી–
शिशिरतुषारकणकनिर्दग्धमशेषसरोजमण्डलं, 'सहकिसलयविलाससुभगेन महातरुकाननेन भोः। पथिकगणं च शीतवातेन विकम्पितगात्रयष्टिकं,
ननु खलसदृश एष तोषादिव हसति कुन्दपादपः॥५ શિશિર ઋતુના હીમના કણીઆઓથી સર્વ કમળ બળી ગયેલાં છે (શિશિર ઋતુમાં કમળના કાંડા જ દેખાય છે, કમળ વસંત ઋતુમાં પાછા ખીલી નીકળે છે.) મોટાં મોટાં ઝાડવાળાં જંગલે કિસલયના વિલાસથી સુંદર-સૌભાગ્યવાનું દેખાય છે. મુસાફરોનાં શરીરે ઘણા સખ્ત ઠંડા પવનથી ધ્રુજી રહેલાં હોય છે. મોગરે એ બધી હકીકત જોઇને લુચ્ચા માણસની પેઠે આનંદથી હસતો જણાય છે.
"नूनमत्र शिशिरे विदेशगाः, सुन्दरीविरहवेदनातुराः । शीतवातविहताः क्षणे क्षणे,
जीवितानि रहयन्ति मूढकाः। ૧ શરદ ભાદરવા આસમાં હોય છે. હેમંતના માસ કાર્તક માગશર છે. રિરિારની શરૂઆત પોષ માસથી થાય છે.
૨ પ્રિયંગુઃ રાયણનું ઝાડ. ગજપીપરના નાના વૃક્ષને પણ પ્રિયંગુ કહે છે.
૩ રેકઃ વૃક્ષ વિશેષ. એનું ગુજરાતી નામ મળી શકતું નથી. તિલકને તલ પણ કહે છે.
* મુનાવિસ્ટારમોન એ પ્રમાણે પાઠાંતર છે.
૫ એનાં દરેક ચરણમાં ૨૮ માત્રા છે એથી માત્રામેળ છંદ જણાય છે. એના નામ માટે કોઈ છંદશાસ્ત્રને ગ્રંથ છે.
૬ મોગરાને કૂલ શિશિર ઋતુમાં આવે છે. પારકાને ઠરી જતાં જઈ લુચ્ચા માણસે આનંદ પામે છે તેમ મગર બીજાને ઠરી જતાં જોઇ હસતો જણાય છે.
૭ આ રથોદ્ધતા” છંદ છે.
૮ રાઃ (કુરાને બદલે) પાઠાંતર. શરનો અર્થ તીર છે. વીરમાં તીર લાગતા નથી તેથી આ પાઠ બરાબર લાગતો નથી. છેલ્લી પંક્તિમાં વિતા વિનિ
- એવો પાઠ છે. આ પાઠ માઠ જગાય છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
