SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 267
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ २५२ जैन धर्म-दर्शन प्रत्यक्ष में वास्तविक प्रत्यक्ष रखा गया, जो इन्द्रियाश्रित न होकर सीधा आत्मा से उत्पन्न होता है । इन्द्रियप्रत्यक्ष जैनेतर दृष्टि का, जिसे हम लौकिक दृष्टि कह सकते हैं, प्रतिनिधित्व करता है । नोइन्द्रियप्रत्यक्ष जैन दर्शन की वास्तविक परम्परा का द्योतक है ही । आभिनिबोधिकज्ञान के अवग्रहादि भेदों का बाद के तार्किकों ने भी अच्छा विश्लेषण किया है । स्मरण, प्रत्यभिज्ञान आदि की इन तार्किकों ने दार्शनिक भूमिका पर जिस ढंग से व्याख्या की है वैसी व्याख्या आगमकाल में नहीं मिलती । इसका कारण दार्शनिक संघर्ष है । आगमकाल के बाद जैन दार्शनिकों को अन्य दार्शनिक विचारों के साथ काफी संघर्ष करना पड़ा और उस संघर्ष के परिणामस्वरूप एक नए ढंग के ढांचे का निर्माण हुआ । इस ढाँचे की शैली और सामग्री दोनों का आधार दार्शनिक चिंतन रहा । सर्वप्रथम हम पाँचों ज्ञानों का स्वरूप देखेंगे । इसके लिए आवश्यकतानुसार आगमग्रंथ और दार्शनिक ग्रंथ दोनों का उपयोग किया जाएगा । तर्कशास्त्र और प्रमाणशास्त्र से सम्बन्धित स्मरण, प्रत्यभिज्ञान, तर्क, अनुमान आदि का विवेचन प्रमाणचर्चा के समय किया जाएगा। इस विवेचन का मुख्य आधार प्रमाणशास्त्र से सम्बन्धित दार्शनिक ग्रंथ होंगे । मतिज्ञान : हम देख चुके हैं कि आगमों में मतिज्ञान को आभिनिबोधिकज्ञान कहा गया है । उमास्वाति ने मति, स्मृति, संज्ञा, चिन्ता और अभिनिबोध को एकार्थक बताया है ।' भद्रबाहु ने मति१. मति: स्मृति: संज्ञा चिन्ताऽसि निबोध इत्यनर्थान्तरम् । --तस्वार्थसूत्र १.१३. Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.002139
Book TitleJain Dharma Darshan Ek Samikshatmak Parichay
Original Sutra AuthorN/A
AuthorMohanlal Mehta
PublisherMutha Chhaganlal Memorial Foundation Bangalore
Publication Year1999
Total Pages658
LanguageHindi
ClassificationBook_Devnagari & Philosophy
File Size21 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy