Bharatiya Tattvagyan

SR No.: 002138
Original Sutra Author: N/A
Author: Nagin J Shah
Publisher: 108 jain Tirth Darshan Trust
Publication Year: 2009
Total Pages: 819
Language: Gujarati
Classification: Book_Devnagari & Philosophy
File Size: 18 MB

Page 698

૬૦૭
વૈશેષિકમત
17. શબ્દ: શ્રોસેન્દ્રિયગ્રાહ્ય નિવૃત્તિ: ક્ષાર શ્રોસેન્દ્રિયં વાઈशात्मकम् । अथाकाशे निरवयव इदमात्मीयं श्रोत्रमिदं च परकीयमिति विभागः कथमिति चेत् । उच्यते-यदीयधर्माधर्माभिसंस्कृतकर्णशष्कुल्यवरुद्धं यन्नभस्तत्तस्य श्रोत्रमिति विभागः, अत एव नासिकादिरन्ध्रान्तरेण न शब्दोपलम्भः संजायते । तत्कर्णशष्कुलीविघाताद्बाधिर्यादिकं च व्यवस्थाप्यत इति ।
17. કાનથી સાંભળી શકાય એવો ગુણ શબ્દ છે, અર્થાત્ શ્રોત્રેન્દ્રિયનો વિષયભૂત ગુણ શબ્દ છે. તે આકાશમાં રહે છે અને ક્ષણિક છે. શ્રોત્રેન્દ્રિય આકાશરૂપ જ છે.
શંકા-આકાશ તો નિરવયવ છે, તો પછી “આ મારું શ્રોત્ર છે, આ પારકું શ્રોત્ર છે એવો વિભાગ કેવી રીતે થઈ શકે?
વૈશેષિક–સ્વશ્રોત્ર-પશ્રિોત્ર વિભાગમાં કોઈ મુશ્કેલી નથી. જેના પુણ્ય-પાપથી સંસ્કૃત કર્ણશષ્ફલિમાં આકાશનો જેટલો ભાગ આવે છે તેને તેનું શ્રોત્ર કહેવાશે. તેથી નાકના છિદ્રમાં આવેલા આકાશથી શબ્દ સંભળાતો નથી. જેની કર્ણશખુલિ ફાટી જાય છે કે વિઘાત પામે છે તે વ્યક્તિ બહેરી થઈ જાય છે કે ઓછું સાંભળે છે.
18. સંધ્યા તુ દિવ્યવહારેવાવિત્નક્ષUT I સા પુનરેવદ્રવ્ય चानेकद्रव्या च तत्रैकसंख्यैकद्रव्या, अनेकदव्या तु द्वित्वादिसंख्या । तत्रैकद्रव्यायाः सलिलादिपरमाण्वादिगतरूपादीनामिव नित्यानित्यत्वनिष्पत्तयः । अनेकद्रव्यायास्त्वेकत्वेभ्योऽनेकविषयबुद्धिसहितेभ्यो निष्पत्तिः । अपेक्षाबुद्धिविनाशाच्च विनाशः क्वचित्त्वाश्रयविनाशादिति ।
18. “એક', “બે', “ત્રણ' આદિ વ્યવહારમાં કારણભૂત તથા એકત્વ, દ્ધિત્વ આદિ લક્ષણવાળો ગુણ સંખ્યા છે. સંખ્યા એક દ્રવ્યમાં પણ રહે છે અને અનેક દ્રવ્યોમાં પણ રહે છે. એકત્વ સંખ્યા એક દ્રવ્યમાં રહે છે તથા દ્વિત્વત્રિત્વ આદિ સંખ્યાઓ અનેક દ્રવ્યોમાં રહે છે. એક દ્રવ્યમાં રહેનારી એકત્વ સંખ્યા જલ આદિના પરમાણુઓમાં તથા કાર્યદ્રવ્યોમાં રહેનાર રૂપાદિ ગુણોની જેમ નિત્ય પણ છે અને અનિત્ય પણ છે – પરમાણુઓમાં નિત્ય અને કાર્યદ્રવ્યોમાં અનિત્ય કાર્યદ્રવ્યની એક સંખ્યા કારણદ્રવ્યની એકત્વ સંખ્યાથી ઉત્પન્ન થાય છે. અનેક દ્રવ્યોમાં રહેનારી દ્વિ આદિ સંખ્યાઓ અપેક્ષાબુદ્ધિથી ઉત્પન્ન થાય છે તથા અપેક્ષાબુદ્ધિનાશ પામતા નાશ પામે છે, ક્યાંક આધારભૂત દ્રવ્યના નાશથી પણ તેમનો નાશ થાય છે. બે કે ત્રણ વગેરે પદાર્થોને