Bharatiya Tattvagyan

SR No.: 002138
Original Sutra Author: N/A
Author: Nagin J Shah
Publisher: 108 jain Tirth Darshan Trust
Publication Year: 2009
Total Pages: 819
Language: Gujarati
Classification: Book_Devnagari & Philosophy
File Size: 18 MB

Page 669

૫૭૮
प्रमाणविषयत्वानभ्युपगमात् ।
445. વળી, આ જ રીતે ત્રિકાલવર્તી સાધ્ય અને સાધનોને જાણનારા વ્યાપ્તિગ્રાહક જ્ઞાનમાં ત્રિકાલવર્તી અર્થ જનક કારણ ન હોવા છતાં પણ વિષય બને છે જ, એવું તમે બૌદ્ધો કહો છો. તેથી ‘જે જ્ઞાનનું જનક કારણ નથી તે જ્ઞાનનો વિષય નથી’ આ નિયમનો સર્વસંગ્રાહી વ્યાપ્તિજ્ઞાન સાથે વિરોધ થાય છે. આમ એક સ્થાને અમુક કહેવું અને બીજા સ્થાને ઊલટું કહેવું એ પ્રકારનો પૂર્વાપર વિરોધ અહીં ચોખ્ખો દેખાય છે.
તર્કરહસ્યદીપિકા
446. तथा क्षणक्षयाभ्युपगमे ऽन्वयव्यतिरेकयोभिन्नकालयो : प्रतिपत्तिर्न संभवति । ततः साध्यसाधनयोस्त्रिकालविषयं व्याप्तिग्रहणं मन्वानस्य कथं न पूर्वापरव्याहतिः ।
446. જગતની બધી વસ્તુઓને ક્ષણિક માનતાં ભિન્ન કાળના અન્વય અને વ્યતિરેકનું એક ઊહરૂપ જ્ઞાન થઈ શકે નહિ.જે જ્ઞાન પહેલાં સાધનનો સદ્ભાવ ગ્રહણ કરી તેના હોતાં સાધ્યનું હોવું તથા સાધ્યના અભાવમાં સાધનનું ન હોવું ગ્રહણ કરે - અર્થાત્ દસવીસ ક્ષણ ચાલનારો આટલો લાંબો વ્યાપાર કરે તે જ્ઞાન જ અન્વય અને વ્યતિરેકનું ગ્રહણ કરી શકે છે. પરંતુ ક્ષણિકવાદમાં કોઈ પણ જ્ઞાનક્ષણ આટલો લાંબો વ્યાપાર કરે એ સંભવતું જ નથી. તેથી ક્ષણિકવાદ માનીને અન્વય-વ્યતિરેકના ગ્રહણને અસંભવ બનાવી દેવું તથા અન્વય-વ્યતિરેકમૂલક સર્વસંગ્રાહી વ્યાપ્તિજ્ઞાનનો સ્વીકાર ક૨વો અને તેનાથી વ્યવહાર પણ ચલાવવો એ શું પરસ્પર વિરોધી નથી ?
447, તથા ક્ષક્ષયમિધાય
"इत एकनवते कल्पे शक्त्या मे पुरुषो हतः । तत्कर्मणो विपाकेन पादे विद्धोऽस्मि भिक्षव ॥ १ ॥ "
इत्यत्र श्लोके जन्मान्तरविषये मेशब्दास्मिशब्दयोः प्रयोगं क्षणक्षयविरुद्धं ब्रुवाणस्य बुद्धस्य कथं न पूर्वापरविरोधः ।
447. આત્માને ક્ષણિક કહીને પછી “આજથી એકાણુ કલ્પો પહેલાં મેં ભાલો મારીને એક પુરુષને હણ્યો હતો. હે ભિક્ષુઓ, તે હિંસાકર્મના ફળરૂપે આજ મારા પગમાં કાંટો વાગ્યો છે'' આ એકાણુમા કલ્પથી આજ સુધી ટકનાર આત્માનું સ્પષ્ટ બુદ્ધવચન પરસ્પર વિરોધી નહિ તો શું છે ? આ બુદ્ધવચનમાં ‘એકાણુમો કલ્પ’ અને ‘આજ’ આ બે કાલબિંદુ વચ્ચે સ્થાયી ‘મે’ અને ‘અસ્મિ' શબ્દોનો વાચ્ય, જન્મજન્મા
www.jainelibrary:org