________________
પ્રજ્ઞાનો મજાનો ઉન્મેષ જોવા મળશે. તેમણે કરેલો અર્થ કાંઈક આ પ્રમાણે છે: “ના-રક્ષM તસ્ય વિત:-સામર્થ યસ્ય સર, તસ્ય શાસના-શિક્ષાત્ શાસ્ત્ર નિરુત-વ્યુત્પાદ્યતે ” અટપટો લાગે તેવો પણ આ અર્થ શ્રીમદ્જીની ક્ષમતાને સમજવા માટે ઉપકારક છે.
તો આ ત્રણેક ઉદાહરણોથી જ્ઞાનસર પર વિવરણ કરવા માટે શ્રીમદ્જીનો પૂર્ણ અધિકાર હોવાનું સિદ્ધ થાય છે; જ્ઞાનમેરી એ કેવળ ટીકાગ્રંથ ન બની રહેતાં તે શ્રીમદ્જીનું આગવું સર્જનકર્મ છે એમ પણ પુરવાર થઈ શકે છે; અને તે રીતે શ્રીમજી તે ઉપાધ્યાયજીના સમાનધર્મા હોવાનું પણ સુદઢ થાય છે; અને સાથે જ આ ગ્રંથના મર્મ પામવાનું, આપણા બધા માટે, ધારીએ છીએ તેટલું સરળ નથી, તે વાત પણ નિશ્ચિત થઈ જાય છે.
ઉપાધ્યાયજી મહારાજ અને દેવજી મહારાજ-આ બન્નેની રુચિ નય અને નિક્ષેપની વિચારણામાં એકસમાન વર્તતી જોવા મળે છે. દરેક પદાર્થને આ બન્ને ગ્રંથકારો નયવાદની દષ્ટિએ સતત મૂલવતા રહે છે, અને તે રીતે ક્યાંય એકાન્તવાદની ગંધ પણ પ્રવેશે નહિ, તેની ચાંપતી કાળજી રાખતા રહે છે. ઉપાધ્યાયજીના તર્કપ્રધાન ગ્રંથો - નકલીપ, નહી , નોપદેશ વગેરે; અને શ્રીમદ્જીના તસ્વપ્રધાન ગ્રંથો નવાર વગેરે આ બાબતની સાખ પૂરે છે.
જ્ઞાનમેરી નું અવગાહન કરીએ તો ત્યાં પણ આ બાબત આંખે ઊડીને વળગશે જ. લગભગ કે મહદંશે દરેક અષ્ટકની ટીકા આરંભતા શરૂઆતની ભૂમિકા કે અવતરણિકામાં, જે તે અષ્ટકનો વિષયનિર્દેશ કરનારો જે શબ્દ હોય, તેના જ નિક્ષેપા શ્રીમદ્જીએ દર્શાવ્યા છે; એટલું જ નહિ, તે પદાર્થ ક્યા નયના મતે ક્યાં-ક્યારે-કેવી રીતે સંભવે, તે પણ પ્રાયઃ સાતે નયોને આશ્રયીને દર્શાવતા રહ્યા છે.
દા.ત. પહેલું પૂર્ણતા-અષ્ટ છે, તો પૂર્વ ના નિક્ષેપ અને વિવિધ નયમતે પૂર્ણ કોણ ગણાય તેની ચર્ચા પ્રથમાષ્ટકના આઠમા શ્લોકની ટીકામાં વિસ્તારથી કહી છે. એ જ રીતે, બીજું મનતા-૩ષ્ટ છે, તો તે મન પદના
(૧૬)
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
