Jain Achar Darshan

SR No.: 002030
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramanlal C Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 2006
Total Pages: 384
Language: Gujarati, Prakrit
Classification: Book_Gujarati, Achar, & Religion
File Size: 20 MB

Page 85

સિર્વ જીવો પ્રત્યે મૈત્રીભાવ રાખવો તેને સામ' કહે છે. સામનો આય એટલે લાભ તે સામાય. જેમાં સામાય થાય તે સામાયિક] સરખાવો :
अहवा सामं मित्ती तत्थ अओ तेण वत्ति सामाओ । __ अहवा सामस्साओ लाओ सामाइयं नाम ॥ અિથવા “સામ' એટલે મૈત્રી. તેનો લાભ તે સામાયિક.] (५) सम8 सावधयोग परिहार निरवद्योगोनुष्ठान रूप जीव
परिणाम: तस्य आय४ लाभसमायः स एव सामायिकम् । સિાવદ્ય યોગનો પાપકાર્યનો) પરિહાર તથા નિરવદ્ય યોગ– અહિંસા-દયાસમતા વગેરેનું અનુષ્ઠાન – આચરણ તે જીવાત્માનું શુભ પરિણામ (શુદ્ર સ્વભાવ) તે સમ છે. એ સમનો જેમાં લાભ થાય તે સામાયિક)
(६) सम्यक् शब्दार्थ: समशब्द४ सम्यगमनं वर्तनम् समय४ स एव सामायिकम् ।
સિમ શબ્દનો અર્થ થાય છે સમ્યક્ (સાચું – સારું જેમાં સમનું અયન થાય છે અર્થાત્ સારું, શ્રેષ્ઠ આચરણ થાય છે તે સામાયિક કહેવાય.]
(૭) સાથે વર્તવ્યનું સામયિમુ. સિમયે કરવા યોગ્ય તે સામાયિક.]
યોગ્ય સમયે અહિંસા, દયા, સમતા વગેરે ઉચ્ચ કર્તવ્યો જે છે તે કરવામાં આવે છે તે સામાયિક. વળી આવશ્યક કર્તવ્યમાં પ્રથમ કર્તવ્ય સામાયિક છે. તે યોગ્ય સમયે અવશ્ય કરવું જોઈએ. એટલા માટે તે સામાયિક કહેવાય છે. આ વિશેષ વ્યાખ્યા છે.
આ બધી વ્યાખ્યાઓનો સારાંશ એ છે કે તે દરેકમાં “સમ' અર્થાત્ સમતા ઉપર ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે. એટલે સામાયિકનો ભાવાર્થ થાય છે સમતા. રાગદ્વેષથી રહિત બનીને, સમતાભાવ ધારણ કરીને પોતાના આત્મસ્વભાવમાં સમ બનવું, સ્થિર રહેવું, એકરૂપ બની જવું તેનું નામ સામાયિક.
શ્રી હરિભદ્રસૂરિએ “અષ્ટક પ્રકરણમાં સામાયિકનાં લક્ષણો નીચે પ્રમાણે જણાવ્યાં છે:
समता सर्व भूतेषु संयम शुभभावना ।
आर्तरौद्रपरित्यागस्तद्धि सामायिकं व्रतम् ॥ સિર્વ જીવો પ્રત્યે સમતા રાખવી, સંયમ ધારણ કરવો, શુભ ભાવના ભાવવી, આર્ત અને રૌદ્ર ધ્યાનનો ત્યાગ કરવો તેને સામાયિક વ્રતો કહેવામાં આવે છે.]
શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યે યોગશાસ્ત્રમાં સામાયિકનાં લક્ષણો નીચે પ્રમાણે જણાવ્યાં છે :
સામાયિક
૩૭